Kryteria wyszukiwania

Jaskinie to obiekty przyrodnicze o bardzo złożonej naturze. Geneza każdej z nich jest wypadkową współdziałania różnych procesów geologicznych. Istotną rolę odgrywają tu właściwości skał, w których procesy te zachodzą (skład mineralny, struktura i tekstura, porowatość, czy parametry wytrzymałościowe), historia geologiczna obszaru ich występowania, uwarunkowania przestrzenne oraz zmiany, którym podlegają w wyniku wszystkich procesów geologicznych znanych geologii dynamicznej, szczególnie zaś erozji, korozji i sedymentacji, ruchów tektonicznych, zmian klimatu i wielu innych procesów przyrodniczych.

W trakcie powstawania i ewolucji jaskini, każdy z tych procesów odgrywał jakąś rolę – na pewnych etapach dominującą, na innych – tylko śladową, a część z nich przejawiała stały wpływ o zmiennym nasileniu. Wraz z jaskinią i otaczającą ją przestrzenią zmieniało się też jej wewnętrzne środowisko. Zmiany te odczytujemy z nagromadzonych w niej osadów, szczątków organizmów, szaty naciekowej, rzeźby krasowej lub śladów tektoniki górotworu.

Opisy jaskiń zawierają obserwacje autorów poczynione w toku prac inwentaryzacyjnych oraz dane pochodzące z literatury przedmiotu. Stopień ich szczegółowości i zawartość merytoryczna poszczególnych opracowań zależy od wiedzy autorów oraz stanu badań naukowych, przeprowadzonych dla danej jaskini przed sporządzeniem jej dokumentacji. Nie należy zatem traktować bazy danych „Jaskinie Polski” jako naukowej monografii jaskiń, ale jak podstawowy materiał pomocny do jej stworzenia oraz planowania stosownych badań.

Kryteria wyszukiwania jaskiń podzielono na formalne i merytoryczne. Formalne umożliwiają filtrowanie obiektów według ich nazwy (wraz z synonimami), numeru inwentarzowego, regionu, podziału administracyjnego i danych morfometrycznych, a także właściciela terenu, formy ochrony przyrody, autora opracowania (lub załącznika graficznego) i według stanu aktualizacji na dany rok. Kryteria merytoryczne odnoszą się do terminologii geologicznej (geneza, stratygrafia, litologia, sedymentologia, paleontologia, tektonika), biologicznej i klimatologicznej. Pozwalają też na wyszukiwanie po fragmentach opisu jaskini lub położenia geograficznego.

Prezentowana w serwisie „Jaskinie Polski” baza danych zawiera także informacje o jaskiniach znanych z literatury, choć dziś już niedostępnych (zawalone, zalane, nieodnalezione). Pozwala też sprawdzić, które z obiektów znajdują się w strefie obszarów zagrożonych powierzchniowymi ruchami masowymi – oznaczono jaskinie występujące w obrębie osuwisk.

Do precyzyjnego określenia genezy jaskini niezbędne są specjalistyczne badania. Dla wielu jaskiń autorzy nie podają jednak dostatecznych informacji, stąd dane serwisu prezentują różny stopień szczegółowości. Z tego powodu przyjęto umowny i celowo uproszczony zestaw słów kluczowych służący do wyszukiwania według genezy. Poniższe hasła dowiązano do jaskiń w następującym znaczeniu:

• szczelinowe - dla wszystkich obiektów, których utworzenie było uwarunkowane rozszerzaniem się istniejących w masywie pęknięć w wyniku oddziaływania różnorodnych sił (nacisków), bez względu na rodzaj tych sił;
• krasowe - dla obiektów powstałych głównie dzięki jednoczesnym procesom erozji i korozji przepływających wód;
• wietrzeniowe - dla obiektów, w których powstaniu główną rolę odegrały procesy wietrzeniowe;
• erozyjne - dla obiektów utworzonych w wyniku erozji powierzchniowych strug wody;
• szczelinowo-krasowe i krasowo-szczelinowe - określają dominujący czynnik w tworzeniu danego obiektu;
• wulkaniczne - dla obiektów powstałych w wyniku procesów wulkanicznych.

Analogicznie, celem uproszczonego pogrupowania jaskiń według wspólnych cech mikroklimatycznych, przypisano im umownie następujące hasła:

• w zasięgu powierzchniowych zmian atmosferycznych - dla zwykle niewielkich, całkowicie oświetlonych obiektów;
• statyczny - dla obiektów o wyrównanym, stabilnym klimacie, przeważnie o długości przekraczającej kilkanaście metrów (o ile autor wyraźnie nie określił tego elementu środowiska);
• dynamiczny - dla obiektów, w których ruch powietrza nie ma charakteru krótkookresowego, zmiennego przepływu powietrza pomiędzy otworami (o ile autor nie określił wyraźnie charakteru mikroklimatu);
• przewiew - dla obiektów, w których istnieje wyraźny wywiew powietrza z głębi masywu lub przepływ powietrza od otworu w głąb jaskini.

Wszędzie tam, gdzie w opisie brak informacji dotyczących danego zagadnienia, użyto słowa kluczowego „brak danych”, natomiast w przypadku stwierdzenia przez autora nie występowania danego elementu w wykazie zamieszczono hasło „nie ma”.

Jerzy Grodzicki i Ewa Machalska