Ochrona

W większości opracowań, projektów i programów dotyczących ochrony przyrody jaskinie są zwykle pomijane jako obiekty wymagające stałej, ścisłej ochrony. Wpływają na to dwie przyczyny. Pierwszą z nich jest brak dostatecznej wiedzy o jaskiniach i znajdujących się w nich zasobach przyrodniczych. Dotyczy to zarówno instytucji i osób czuwających nad ochroną przyrody, jak i służb powołanych do realizacji tej ochrony. Drugą przyczyną jest problem zaklasyfikowania tych unikatowych obiektów przyrodniczych do powszechnie przyjętych kategorii obiektów chronionych. Są one klasyfikowane albo jako obszary występowania określonych gatunków zwierząt lub roślin, albo jako obszary występowania określonych form przyrody nieożywionej lub ich zespołów. Jaskinie wymykają się tym kryteriom. W sensie przyjętych kryteriów nie stanowią “obszarów”. Jednocześnie będąc obiektami przyrody nieożywionej, stanowią unikatowe środowisko zespołów fauny i flory nie występującej poza jaskiniami.

Jaskinie są dostępnymi dla człowieka fragmentami podziemnej sieci krążenia wód. Powoduje to, że są najbardziej podatnym na antropogeniczne zanieczyszczanie elementem obszarów zasilania krasowych zbiorników wodonośnych.

Piękno jaskiń oraz ich odmienność powoduje nasilające się zainteresowanie turystyczne. Możliwości sportowe stwarzane przez największe i najgłębsze systemy jaskiniowe przyciągają taterników jaskiniowych. Niesie to za sobą coraz pilniejszą konieczność ochrony przed zniszczeniami cennych walorów jaskiń. Konieczne jest opracowanie właściwych form tej ochrony z jednej strony, z drugiej zaś opracowanie sposobów udostępniania jaskiń dla celów turystycznych i sportowych. Dotyczyłoby to przede wszystkim obszarów nie podlegających szczególnej ochronie, czyli poza parkami narodowymi i krajobrazowymi.

Biologiczne znaczenie ekosystemów jaskiniowych, a także ich wyjątkowa wrażliwość na zanieczyszczenia i zaburzenia mikroklimatu wymagają położenia większego nacisku na systematyczne badania i ochronę jaskiń.

Wiedza o jaskiniach powinna być uwzględniana w planach zagospodarowania przestrzennego dla obszarów ich występowania. Ma to istotne znaczenie dla wielu podejmowanych tam inwestycji, szczególnie: drogownictwa, budownictwa wodnego, zaopatrzenia w wodę i gospodarki odpadami. Z niedawnej przeszłości znane są przypadki nieuwzględnienia tej tematyki w pracach projektowych, co skutkowało dodatkowymi, olbrzymimi kosztami (np. zbiornik Przeczyce, zbiornik Sulejowski).

Jerzy Grodzicki