Julian Tokarski

Julian Tokarski urodził się 29 marca 1883 r. w Stanisławowie. Do gimnazjum uczęszczał początkowo w Brodach, następnie w Stryju, gdzie też w 1901 r. składa egzamin dojrzałości. W tym samym roku zapisuje się na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Lwowskiego, mając zamiar studiować historię. Po kilku jednak tygodniach przenosi się na studia przyrodnicze, interesując się w czasie ich trwania najpierw przyrodą żywą, następnie naukami geologicznymi, a szczególnie mineralogią i petrografią. Kończy w tym zakresie studia, uzyskując w 1905 r. stopień doktora filozofii na podstawie pracy pt. "O diamentach marmaroskich", publikowanej w 30 tomie czasopisma Kosmos. Równocześnie składa egzamin nauczycielski z zakresu nauk przyrodniczych oraz matematyki i fizyki.

Już w czasie studiów wiąże się ściśle z działalnością naukową i dydaktyczną Uniwersytetu Lwowskiego. W 1914 r. habilitował się, w 1919 r. został profesorem nadzwyczajnym w Katedrze Mineralogii i Petrografii Uniwersytetu Lwowskiego, a w 1920 r. profesorem Politechniki Lwowskiej. Od 1925 r. prowadzi równolegle przez szereg lat Katedrę Mineralogii i Petrografii Uniwersytetu Lwowskiego, rozszerza to jeszcze w większym stopniu zakres jego działalności wychowawczej i naukowej, zwiększa grono uczniów i współpracowników. Wykazuje niezwykły talent organizacyjny, stwarza idealne warunki dla pracy naukowej swoim współpracownikom, ułatwia im wyjazdy za granicę, organizuje zjazdy Polskiego Towarzystwa Geologicznego, ekspedycję w Góry Czywczyńskie.

Działalność naukowa tego znakomitego uczonego dotyczyła głównie wszechstronnego badania lessów, fosforytów oraz krystalicznych skał Tatr i Wołynia. W okresie drugiej wojny światowej prof. Tokarski przebywa we Lwowie, następnie w Jaśle. Nie przestaje pracować naukowo mimo bardzo trudnych warunków. Problemy, które interesowały go w tym czasie, zostały częściowo zestawione w wykazie prac matematyczno-przyrodniczych opublikowanych w 1947 r. przez Polską Akademię Umiejętności.

Po wojnie prof. Tokarski zamieszkał w Krakowie. Czasowo kieruje Katedrą Geologii, następnie Mineralogii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ostatecznie jednak przenosi się na Wydział Rolniczy tegoż Uniwersytetu, przekształcony później w odrębną Wyższą Szkołę Rolniczą, gdzie obejmuje Katedrę Gleboznawstwa. Równocześnie prowadzi Zakład Petrografii w Akademii Górniczo-Hutniczej, a także po utworzeniu Polskiej Akademii Nauk jej Pracownię Mineralogii Gleb. Zniszczone w okresie wojny krakowskie placówki naukowe wymagają zorganizowania. Prof. Tokarski nadal pełen energii organizuje je szybko i wraz z najmłodszą już swoją kadrą współpracowników rozpoczyna prace badawcze, kontynuując częściowo tematykę przedwojenną, częściowo nową w zakresie petrografii oraz rozpoczynając nowe dla siebie studia związane z problematyką gleboznawczą. Z tego ostatniego okresu zasługują na uwagę wyniki w zakresie metody planimetrycznej analizy skał krystalicznych w stanie sproszkowanym, którą interesował się jeszcze w 1939 r., a także w zakresie metodyki chemicznej analizy krzemianów. Kontynuuje studia nad utworami lessowymi, badając lessy okolicy Krakowa oraz zajmuje się chemiczno-mineralną analizą zawiesin wody Wisły i ich wartością nawozową.

Wyniki swych prac zawarł uczony w licznych publikacjach. Jedną z istotniejszych był pierwszy polski podręcznik petrografii wydany w 1928 roku. Spuścizna naukowa Juliana Tokarskiego obejmuje około 120 prac naukowych. W 1913 roku uczony wydał pozycję pt. "Parageneza soli kamiennej, gipsu i syngenitu". Następna ważniejsza praca ukazała się w 1931 r. pt. "Zagadnienia fosforytów niezwiskich", a w 1935 roku publikacja o tematyce geologicznej "Zagadnienie Prakarpat", w 1958 roku została wydana cenna pozycja pt. "Nowoczesne metody badań minerałów glebowych".

Prof. Tokarski stworzył własną szkołę petrograficzną, przygotował do pracy twórczej i zawodowej dziesiątki inżynierów i geologów, doktoryzował i habilitował szereg swych uczniów, którzy od wielu już lat zajmują odpowiedzialne stanowiska w szkołach wyższych i w nauce. Za zasługi naukowe został on mianowany w 1938 r. członkiem korespondentem, a w 1945 r. członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności. W 1952 roku został członkiem tytularnym, a w 1957 - członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. W uznaniu zasług położonych dla Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika, którego przez wiele lat był Przewodniczącym Zarządu Głównego, otrzymał godność członka honorowego. Za całokształt swej długoletniej działalności prof. Tokarski został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta oraz Medalem Dziesięciolecia Polski Ludowej. Zmarł 17.X.1961 roku, w Krakowie.

Opracowała: Halina Urban

Źródła:

• Marian Kamieński - Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Tom XXXII, Zeszyt 4, Kraków 1962;
• Jerzy Twarogowski - Poczet wielkich geologów. Warszawa, 1974;