BUDOWA GEOLOGICZNA ZIEMI KŁODZKIEJ

Ziemia Kłodzka z geograficznego punktu widzenia należy do Sudetów Środkowych. Obejmuje ona Kotlinę Kłodzką stanowiącą obniżenie, którym płynie Nysa Kłodzka wraz z otaczającymi ją górami Stołowymi, Bystrzyckimi, Orlickimi, Bardzkimi, Złotymi i Masywem Śnieżnika. Zróżnicowana rzeźba tej malowniczej krainy jest związana z jego budową geologiczną (Rys. Sw1)

Zasadnicza i najważniejsza część Ziemi Kłodzkiej to tzw. kopuła orlicko-śnieżnicka – rozległa jednostka złożona ze skał krystalicznych metamorficznych i magmowych utworzonych głęboko pod powierzchnią Ziemi, a dziś budujących wysoko wyniesione ramy górskie. Zachodnie ramy Kotliny Kłodzkiej tworzy metamorfik orlicko-bystrzycki, a wschodnie – metamorfik lądecko-śnieżnicki. Obie te jednostki są zbudowane ze skał neoproterozoiczno-kambryjskich (600–500 mln lat), które uległy skomplikowanej deformacji w okresie ruchów waryscyjskich 380–340 mln lat temu. Są to starsze skały pochodzenia osadowego reprezentowane przez łupki łyszczykowe z wkładkami amfibolitów, marmurów, kwarcytów i łupków grafitowo-kwarcowych oraz młodsze od nich gnejsy (Rys. Sw2) . Te ostatnie powstały w wyniku deformacji granitów o wieku rzędu 500 mln lat lub przez procesy uplastyczniania i upłynniania skał granitowych w głębokich poziomach skorupy ziemskiej. Oba skrzydła kopuły łączą się ze sobą na południu, juz po czeskiej stronie granicy.

Od północy kopuła orlicko-śnieżnicka jest ograniczona przez dodatkowe 3 jednostki geologiczne. Są to metamorfik kłodzki, struktura bardzka oraz granitowy pluton kłodzko-złotostocki (Rys. Sw2) . Metamorfik kłodzki to niewielka obszarowo wychodnia skał metamorficznych różnego wieku (głównie dolny paleozoik), w obrębie której pojawiają się fyllity, amfibolity, metaryolity, wapienie krystaliczne reprezentujące fragment podłoża młodszych utworów osadowych. Deformacja skał tej jednostki zakończyła się przed późnym dewonem, około 380 mln lat temu. Bezpośrednio obok i częściowo ponad metamorfikiem kłodzkim zalegają skały struktury bardzkiej. Są to piaskowce, szarogłazy i mułowce dewonu górnego i dolnego karbonu z wtrąceniami skał zupełnie odmiennych, takich jak łupki graptolitowe syluru, czy łupki krzemionkowe dewonu dolnego. Struktura bardzka jest dziś interpretowana jako fragment dawnego basenu morskiego, na podwodnych stokach którego zachodziły potężne spływy luźnych osadów wymieszane z blokami i krami starszych skał. Takie procesy towarzyszyły tworzeniu się gór w okresie ruchów waryscyjskich, głównie na przełomie dolnego i górnego karbonu – 320 mln lat temu. Równocześnie, w głębi skorupy ziemskiej tworzyły się wielkie masy magm granitowych, które w efekcie różnic temperatur i gęstości wędrowały ku górze i krzepły w otoczeniu skał znacznie chłodniejszych, tworząc intruzje, zwane plutonami. Pluton kłodzko-złotostocki, o charakterystycznym sierpowatym zarysie, umiejscowił się wzdłuż granicy metamorfiku lądecko-śnieżnickiego, metamorfiku kłodzkiego i struktury bardzkiej.

Przez środek Ziemi Kłodzkiej, w osi kopuły metamorficznej, przebiega południkowy rów górnej Nysy Kłodzkiej wypełniony przez skały osadowe górnej kredy. Utwory morskie kredy to piaskowce i margle z wkładkami zlepieńców (S.1.2, stanowisko 1). Powstawały one 95 – 75 mln lat temu, w płytkim, ciepłym morzu wśród wysp zbudowanych ze skał krystalicznych. Późniejsza faza deformacji blokowych odpowiada za powstanie uskoków ramowych rowu oraz kilku półek skalnych na zboczach Gór Bystrzyckich, na których, na różnych wysokościach zalegają płaty skał kredowych. Ku północnemu zachodowi takie same utwory kredy górnej budują Góry Stołowe, o charakterystycznych, poziomo zalegających stoliwach piaskowcowych (S.2.1, S.2.2, stanowisko 2). Osady kredowe pojawiają się także dalej ku NW, w obrębie depresji śródsudeckiej oraz po stronie czeskiej. Natomiast ku północy, ukazują się spod nich na powierzchni skały osadowe karbonu górnego (wokół Nowej Rudy) i permu dolnego (w okolicach Radkowa). Te ostatnie są reprezentowane przez czerwonobrunatne piaskowce i mułowce utworzone w warunkach pustynnych (S.2.1, stanowisko 2) oraz potężne pokrywy złożone ze skał wulkanicznych – tzw. melafirów i porfirów i tufów wulkanicznych (S.2.1, stanowisko 1). Według współczesnego nazewnictwa są to trachybazalty, andezyty i ryolity. Dolny perm (300 – 270 mln lat temu) był okresem wysokiej aktywności wulkanicznej w całych Sudetach. W neogenie, a więc już stosunkowo niedawno powstały też nieciągłe na obszarze Sudetów, pokrywy ilasto-piaszczyste (np. na bloku przedsudeckim) oraz liczne wystąpienia bazaltów rozproszone na całym obszarze gór. Wulkanizm bazaltowy jest datowany na okres od 30 do 5 mln lat.

Najmłodsze na obszarze Ziemi Kłodzkiej są utwory czwartorzędowe reprezentowane przez nieliczne pokrywy osadów związanych z pobytem tu lodowca plejstoceńskiego, wypełnienia dolin rzecznych i utwory stokowe typu zwietrzelin, glin, rumoszy skalnych i blokowisk, a także torfy (S.2.4).

Ziemia Kłodzka była w przeszłości obszarem górniczym, na którym wydobywano m.in. najcenniejszy kruszec, czyli złoto. Świadectwem tego są takie nazwy geograficzne jak Złoty Stok (S 1.3, stanowisko 1, 3) czy Góry Złote. W ubiegłym wieku eksploatowano tu rudy także uranu i fluoryt (S 1.2, stanowisko 4).

Na Ziemi Kłodzkiej znajdują się liczne źródła wód mineralnych, przy których powstały uzdrowiska. Najbardziej znane to Kudowa Zdrój (S 2.3), Lądek Zdrój, Polanica Zdrój czy Duszniki Zdrój.

Reasumując, Ziemia Kłodzka jest znakomitym laboratorium przyrody, jak gdyby stworzonym dla poznawania pasjonującej i długotrwałej jej historii geologicznej. Zapraszamy do jej odwiedzenia.