Punkt wycieczkowy 1.1 (GŚ 1.1) KIELCE – KADZIELNIA

Uczniowie poznają wyjątkowe miejsce na mapie turystycznej Kielc. Dawny kamieniołom, znajdujący się obecnie w centrum miasta, został przekształcony w teren rekreacyjny z amfiteatrem i jaskiniami udostępnionymi do zwiedzania. W ścianach kamieniołomu widoczne są zróżnicowane litologicznie skały górnego dewonu, w których zapisał się proces zatapiania płytkomorskiej platformy węglanowej i pogłębiania zbiornika morskiego. Obserwować tu można także różnorodne zjawiska i formy krasowe.

Podstawa programowa - gimnazjum:

• posługiwanie się mapą turystyczną i geologiczną;
• poznanie wydarzeń z przeszłości geologicznej Polski (transgresja morza dewońskiego, powstawanie raf koralowcowych, pogłębianie się morza w późnym dewonie, orogeneza waryscyjska);
• rozpoznawanie osadowych skał węglanowych (wapień, łupek marglisty), omówienie warunków ich powstania oraz wykorzystania przez człowieka;
• ukazanie walorów turystycznych nieczynnego kamieniołomu.

Czas trwania wycieczki pieszej: ok. 2 godz.
Dodatkowo zwiedzanie podziemnej trasy turystycznej – 45 min.
Zwiedzanie jaskiń odbywa się od kwietnia do października, od wtorku do piątku w godz. 9-16 oraz w soboty i niedziele w godz. 10-16. Ostatnie wejście jest o godz. 15.30. Wejścia co 30 min.
Zwiedzanie jest możliwe tylko po wcześniejszej rezerwacji telefonicznej pod numerem:
695 213 381 (Speleoklub Świętokrzyski)
lub pocztą elektroniczną na adres jaskiniakadzielnia@gmail.com

Cele ogólne:

1. Zapoznanie się z zapisem w profilu skalnym wydarzeń w późnym dewonie na obszarze dzisiejszego Pasma Kadzielniańskiego.
2. Poznanie zjawisk i procesów krasowych, które miały miejsce na Kadzielni.
3. Pokazanie wpływu działalności gospodarczej człowieka na krajobraz.

Cele szczegółowe:

1. Uczeń wymienia elementy, jakie uwzględnia się w ramach charakterystyki odsłonięcia geologicznego.
2. Uczeń odróżnia wapienie od łupków marglistych w profilu geologicznym Kadzielni.
3. Uczeń identyfikuje skamieniałości występujące w wapieniach.
4. Uczeń wyjaśnia , jak powstały wapienie widoczne na Kadzielni.
5. Uczeń nazywa struktury tektoniczne widoczne w skałach.
6. Uczeń wymienia formy krasowe widoczne na Kadzielni i opisuje, jak doszło do ich powstania.
7. Uczeń wyjaśnia znaczenie terminów: uskok, ruchy górotwórcze, kras, wietrzenie, erozja.
8. Uczeń wymienia kolejność zdarzeń geologicznych, jakie miały miejsce na Kadzielni.
9. Uczeń wyjaśnia związek budowy geologicznej z rzeźbą terenu na przykładzie Wzgórza Kadzielnia.
10. Uczeń podaje przykłady wykorzystania wapieni w gospodarce.
11. Uczeń uzasadnia potrzebę ochrony obiektów przyrody nieożywionej.
12. Uczeń potrafi:
    • zlokalizować kamieniołom na mapie topograficznej i geologicznej;
    • wytłumaczyć, dlaczego w kamieniołomie występują dwa odmienne litologicznie kompleksy skalne – wapienia kadzielniańskiego i wapienno-łupkowy;
    • rozpoznać w odsłonięciu uskok oraz formy morfologiczne: jaskinie, leje krasowe, kominy krasowe.

Cele wychowawcze:

1. Wdrażanie uczniów do samodzielnego zbierania i analizowania uzyskanych informacji.
2. Uświadomienie uczniom wpływu gospodarczej działalności człowieka na zmiany w krajobrazie.
3. Uświadomienie uczniom konieczności obejmowania ochroną obiektów przyrody nieożywionej o wyjątkowym znaczeniu dla nauki i walorach krajobrazowych.

Wyżej wymienione cele wychowawcze są wspólne dla wszystkich punktów pierwszego dnia wycieczki w Góry Świętokrzyskie.

Metody pracy:

• Podająca: nauczyciel mówi (na podstawie informacji zawartych we wstępie do wycieczki oraz w przewodniku wycieczkowym), gdzie leży punkt wycieczkowy i co można w nim zobaczyć. Tablice informacyjne, znajdujące się w punkcie wycieczkowym, dostarczają wiadomości na temat budowy geologicznej i zjawisk krasowych. Przewodnik po trasie podziemnej opowiada o budowie geologicznej Kadzielni, zjawiskach i procesach krasowych.
• Obserwacji: uczniowie obserwują rzeźbę terenu, skały, struktury i formy tektoniczne, formy krasowe i zjawiska geologiczne. Obserwują reakcję "burzenia" wapienia z kwasem solnym, przeprowadzoną przez nauczyciela.
• Poszukująca: uczniowie na planie Kielc lokalizują kamieniołom Kadzielnię, na planie kamieniołomu znajdują poszczególne stanowiska, na mapie geologicznej odnajdują Kadzielnię, na Tabeli stratygraficznej umiejscawiają wapienie kadzielniańskie. Przy pomocy przewodnika wycieczkowego uczniowie identyfikują w kamieniołomie lustro tektoniczne, jaskinie i leje krasowe. Na Stanowisku 5 uczniowie szukają skamieniałości. W oparciu o zgromadzone wiadomości uczniowie wypełniają kartę ćwiczeń.

Formy pracy:zespołowa i indywidualna.

Środki dydaktyczne:

• Plan Kielc;
• Plan kamieniołomu na Kadzielni (przewodnik wycieczkowy Rys. GŚ 1.1.1);
• Mapa topograficzna w skali 1:50 000 układ 92 arkusz M-34-42-A Góry Świętokrzyskie;
• Góry Świętokrzyskie Mapa Geologiczno-Krajoznawcza 1: 200 000 (Wydawnictwo Państwowy Instytut Geologiczny, 1996);
• Tabela stratygraficzna;
• Tablice informacyjne na Kadzielni;
• HCl.

Zadania:

1. Lokalizacja wzgórza Kadzielnia na planie Kielc i mapie geologicznej.
2. Opisanie odsłonięcia geologicznego z uwzględnieniem takich elementów, jak: rodzaj skał (litologia), uławicenie, struktury tektoniczne (fałdy, uskoki), skamieniałości, zjawiska krasowe.
3. Obserwacja skał i szukanie tkwiących w nich skamieniałości.
4. Rozpoznanie form krasowych.
5. Odtworzenie kolejności zdarzeń geologicznych w kamieniołomie Kadzielnia na podstawie zebranych informacji (powstanie wapieni i łupków marglistych, ich sfałdowanie i pocięcie uskokami, rozwój krasu).
6. Omówienie wpływu działalności człowieka na rzeźbę terenu poprzez wydobycie surowców skalnych.
7. Wypełnienie karty ćwiczeń.

Karty ćwiczeń: GŚ 1.1.1.

Zalecana literatura:

• Kasza A., Selerski B. 2012. Piesze wycieczki geologiczne po rezerwatach przyrody w Kielcach. Agencja JP, Kielce.
• Stupnicka E., Stempień-Sałek M., 2001. Poznajemy Góry Świętokrzyskie. Wycieczki geologiczne. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Szczałubowie D.,W., Garus R., Pernal J., Mędrzak D., Kasza A., Selerski B. 2008. Rezerwaty przyrody w Kielcach. Przewodnik dla turystów i wycieczek szkolnych. Agencja JP. Kielce.
• Urban J., Kasza A., Ochman K., Malec J. 2011. Jaskinie Kadzielni. Wydawnictwo Urząd Miasta Kielce- Geopark Kielce.

Literatura uzupełniająca:

• Kędracki J. 2012. Przewodnik. Świętokrzyski Szlak Archeo-Geologiczny. ROT Woj. Świętokrzyskiego.
• Kotański Z., 1959. Przewodnik geologiczny po Górach Świętokrzyskich. tom 2, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Kotański Z., 1968. Z plecakiem i młotkiem w Góry Świętokrzyskie. Wydawnictwo Geol., Warszawa.
• Pulina M. 1999. Kras. Formy i procesy. Wydawnictwo Uniwersytet Śląski, Katowice.
• * Pulina M., Andrejczuk W. 2000. Kras i jaskinie. W: Wielka Encyklopedia Geografii Świata tom XVII, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań.
• *Szulczewski M. 1981. Kadzielnia. W: Żakowa H. (red.) Przewodnik 53 Zjazdu Pol. Tow. Geol., Kielce, 6-8. 09. 1981. Wydawnictwo Geol., Warszawa.
• *Szulczewski M. 1989. Światowe i regionalne zdarzenia w zapisie stratygraficznym pogranicza franu i famenu Gór Świętokrzyskich. Przegląd Geologiczny 37.
• *Szulczewski M. 2006. Ewolucja środowisk depozycyjnych w dewonie świętokrzyskim i jej uwarunkowania. W: Skompski S., Żylińska A. (red.) Procesy i zdarzenia w historii geologicznej Gór Świętokrzyskich. Mat. konfer. 77 Zjazdu Naukowego Pol. Tow. Geol, Ameliówka k. Kielc, 28-30. 06. 2006. Wydawnictwo Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• Trela W., Salwa S.2012. Ścieżki geoturystyczne Kielc. Wydawnictwo Instytut Geografii Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.
• Urban J. (red.) 1996. Jaskinie regionu świętokrzyskiego. Wydawnictwo Pol. Tow. Przyjaciół Nauk o Ziemi, Warszawa.
• Wróblewski T. 2008 – Rezerwaty przyrody nieożywionej na terenie miasta Kielc. Wydawnictwo Geopark Kielce.