Punkt wycieczkowy 3.2 (GŚ 3.2) KAMIENIOŁOM W CZERWONEJ GÓRZE

Uczniowie poznają zlepieńce górnego permu występujące w nieczynnym kamieniołomie „Zygmuntówka” koło Chęcin. Jest to skała o dużych walorach dekoracyjnych zwana zlepieńcem zygmuntowskim. Stanowi jedną z odmian „marmurów chęcińskich”.

Podstawa programowa - gimnazjum:

• posługiwanie się mapą turystyczną i geologiczną;
• poznanie zlepieńca, jako surowca mineralnego i jego roli w rozwoju gospodarczego regionu chęcińskiego.

Czas trwania wycieczki pieszej: : 1,5 godziny

Cele ogólne:

1. Poznanie zlepieńców górnego permu.
2. Poznanie form krasowych rozwiniętych w zlepieńcach
3. Poznanie techniki pozyskiwania bloków zlepieńców.

Cele szczegółowe:

1. Uczeń wymienia odmiany litologiczne skał wchodzące w skład zlepieńców.
2. Uczeń opisuje charakter spoiwa cementującego poszczególne okruchy i otoczaki zlepieńców.
3. Uczeń określa minerał będący głównym składnikiem wtórnego spoiwa w zlepieńcach i wymienia, jakie inne minerały mu towarzyszą.
4. Uczeń opisuje, jak powstały zlepieńce.
5. Uczeń wyjaśnia, w jakiej formie zapisane są procesy tektoniczne w kompleksach zlepieńców.
6. Uczeń wymienia struktury krasowe rozwinięte są w kompleksach zlepieńców i wyjaśnia, jakie czynniki wpłynęły na ich powstanie.
7. Uczeń wyjaśnia znaczenie słów: zlepieniec, otoczak, spoiwo pierwotne, spoiwo wtórne, leje i studnie krasowe, strefy tektoniczne, lustra tektoniczne.
8. Uczeń tłumaczy, dlaczego zlepieniec nazwa się „zygmuntowskim”.
9. Uczeń potrafi:
   • zlokalizować na mapie turystycznej i geologicznej Czerwoną Górę i kamieniołom „Zygmuntówka”;
   • scharakteryzować składniki otoczaków i okruchów wchodzących w skład zlepieńców;
   • rozróżnić spoiwo pierwotne od spoiwa wtórnego zlepieńców;
   • rozpoznać lustra tektoniczne wskazujące na obecność stref tektonicznych;
   • rozpoznać obecność, określić rodzaj form krasowych oraz wskazać przyczynę ich powstania;
   • określić sposób pozyskiwania bloków zlepieńców na podstawie śladów pozostawionych przez dawnych górników.

Cele wychowawcze:

1. Kształcenie w uczniach umiejętności wykorzystywania zaobserwowanych faktów do samodzielnej interpretacji zjawisk geologicznych i przyrodniczych.
2. Wykorzystanie obiektów geologicznych do zrozumienia i poznania procesów zachodzących w dawnych (kopalnych) środowiskach lądowych.

Metody pracy:

• Podająca: nauczyciel informuje, gdzie leży punkt wycieczkowy i co można w nim zobaczyć.
• Obserwacji: uczniowie obserwują odsłonięcie oraz występujące w nim zlepieńce, obserwują różne typy skał tworzące otoczaki; obserwują reakcję „burzenia” z HCl różnych typów otoczaków i dwóch typów spoiwa zlepieńców.
• Poszukująca: na mapach turystycznej i geologicznej uczniowie lokalizują kamieniołom „Zygmuntówka”; umiejscawiają zlepieńce w Tabeli stratygraficznej; w żyłach kalcytowych szukają galeny.

Formy pracy: zespołowa.

Środki dydaktyczne:

1. Mapa turystyczna Gór Świętokrzyskich w skali 1:75 000 lub 1:100 000;
2. Góry Świętokrzyskie Mapa Geologiczno-Krajoznawcza 1:200 000;
3. Tabela stratygraficzna;
4. młotek;
5. HCl.

Zadania:

1. Lokalizacja kamieniołomu na mapie turystycznej i geologicznej.
2. Lokalizacja zlepieńców w Tabeli stratygraficznej.
3. Wyróżnienie poszczególnych ławic w kompleksach zlepieńców.
4. Rozpoznanie typów litologicznych okruchów i otoczaków wchodzących w skład zlepieńców, określenie ich średnicy oraz stopnia obtoczenia.
5. Rozróżnienie charakteru spoiwa cementującego okruchy i otoczaki zlepieńców: pierwotnego – ilasto-wapnistego o barwie brunatnej, i wtórnego – kalcytowego o jaśniejszej barwie.
6. Rozpoznanie stref tektonicznych przecinających zlepieńce.
7. Identyfikacja i rodzaj form krasowych występujących w obrębie zlepieńców.
8. Rozpoznanie sposobów odspajania nienaruszonych bloków zlepieńców.
9. Wypełnienie karty ćwiczeń.

Karty ćwiczeń: GŚ 3.2.1.

Dyskusja:

1. Jakie cechy obecne w zlepieńcach wskazują na ich lądowe pochodzenie ?
2. Jakie procesy tektoniczne poprzedziły erozję dewońskich wapieni i dolomitów – głównych składników zlepieńców?
3. Kiedy miały miejsce ruchy górotwórcze (i jak są one nazywane) poprzedzające erozję górnodewońskich wapieni wchodzących w skład zlepieńców permskich?

Zalecana literatura:

• Kotański Z., 1959. Przewodnik geologiczny po Górach Świętokrzyskich, tom 1 i 2. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Skompski S.(red.) 2012. Góry Świętokrzyskie. 25 najważniejszych odsłonięć geologicznych. Wydawnictwo Wydział Geologii UW. Warszawa.
• Stupnicka E., Stępień-Sałek M., 2001. Poznajemy Góry Świętokrzyskie. Wycieczki geologiczne. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.