Punkt wycieczkowy 3.3 (GŚ 3.3) MIEDZIANKA

Uczniowie zapoznają się z budowę geologiczną południowo-zachodniej części Gór Świętokrzyskich oraz z obszarem dawnej kopalni rudy miedzi na Górze Miedziance. Poznają skały zawierające rudy miedzi oraz główne minerały tego pierwiastka spotykane na Miedziance. Na powierzchni terenu zobaczą liczne ślady związane z prowadzonymi na tym obszarze pracami górniczymi oraz obiekty górnicze dawnej kopalni. Na przykładzie silnie zdeformowanych skał, poznają skalę procesów tektonicznych, którymi objęty był obszar Miedzianki i zachodniej części Gór Świętokrzyskich. Na zboczach Miedzianki zapoznają się z osadami pozostawionymi przez lądolód zlodowacenia południowopolskiego. O historii kopalni miedzi na Miedziance, uczniowie dowiedzą się w muzeum zlokalizowanym się w dawnej szkole znajdującej się na terenie nieczynnej kopalni.

Podstawa programowa - gimnazjum:

• posługiwanie się mapą turystyczną i geologiczną; omówienie znaczenia orogenezy waryscyjskiej dla budowy geologicznej południowo-zachodniej części Gór Świętokrzyskich;
• wskazanie znaczenia rud miedzi dla rozwoju gospodarczego regionu chęcińskiego;
• pokazanie dawnej kopalni, jako atrakcji turystycznej.

Czas trwania wycieczki pieszej: (ze zwiedzeniem muzeum): 3 godziny.,/p>

Cele ogólne:

1. Poznanie skał budujących Górę Miedziankę.
2. Rozpoznanie najczęściej spotykanych na Miedziance minerałów miedzi.
3. Zapoznanie się z licznymi śladami i obiektami górniczymi znajdującymi się na obszarze Góry Miedzianka.
4. Poznanie osadów będących śladem obecności lądolodu w pobliżu Miedzianki.
5. W muzeum zlokalizowanym na terenie dawnej kopalni, poznanie dokumentów i fotografii obrazujących historię wydobywania rudy miedzi na Miedziance.

Cele szczegółowe:

1. Uczeń opisuje litologię i wiek skał okruszcowanych rudami miedzi na Miedziance.
2. Uczeń określa rodzaj osadów związany jest z obecnością lądolodu w pobliżu Miedzianki.
3. Uczeń wyjaśnia, jaki jest związek spękań tektonicznych występujących w skałach (głównie wapieniach dewonu środkowego i górnego) ze strefami bogatymi w rudy miedzi na Miedziance.
4. Uczeń wyjaśnia, jaki jest związek osadów krasowych i występujących w ich obrębie rud miedzi.
5. Uczeń tłumaczy, w jakiej strefie tworzyły się pierwotne (siarczkowe) minerały miedzi a w jakiej wtórne (tlenkowe).
6. Uczeń określa, jakimi barwami charakteryzują się pospolite na miedziance rudy miedzi: malachit i azuryt.
7. Uczeń opisuje, jaki kształt mają miejsca po zapadniętych szybach, jak wyglądają szpary górnicze, czym charakteryzują się leżące na hałdach osady wydobyte z kopalni i co można w nich znaleźć, jak wyglądają otwory prowadzące do sztolni górniczych i jak są one nachylone w stosunku do zbocza.
8. Uczeń wyjaśnia znaczenie słów: sztolnia, szyb, wieża wyciągowa, chodnik w kopalni, hałda, mineralizacja, minerały pierwotne, minerały wtórne, chalkopiryt, azuryt, malachit.
9. Uczeń potrafi:
   • zlokalizować na mapie turystycznej i geologicznej Górę Miedziankę;
   • podać charakterystykę wiekową i litologiczną skał okruszcowanych rudami miedzi na Miedziance;
   • rozpoznać minerały miedzi: azuryt i malachit;
   • rozpoznać w terenie zagłębienia będące śladem po szparach i zapadniętych szybach górniczych;
   • rozpoznać osady tworzące hałdę górniczą.

Cele wychowawcze:

1. Kształcenie w uczniach umiejętności analizowania zaobserwowanych faktów w celu lepszego zrozumienia mechanizmów procesów geologicznych.
2. Odczytanie ze śladów pozostawionych przez dawnych górników sposobów i techniki prowadzonych robót poszukiwawczych za rudami miedzi.

Metody pracy:

• Podająca: nauczyciel informuje, gdzie leży punkt wycieczkowy i co można w nim zobaczyć; przewodnik po muzeum opowiada o historii wydobycia rud miedzi na Miedziance.
• Obserwacji: uczniowie obserwują odsłonięcia skał dewonu środkowego i górnego na Miedziance, strefy z minerałami miedzi na powierzchniach skał, oraz powierzchniowe ślady po aktywności górniczej na tym terenie; w muzeum uczniowie oglądają eksponaty.
• Poszukująca: na mapach topograficznej i geologicznej uczniowie lokalizują rezerwat Miedzianka; w hałdach górniczych uczniowie szukają minerałów miedzi.

Forma pracy: zespołowa.

Środki dydaktyczne:

• Mapa turystyczna Gór Świętokrzyskich w skali 1:75 000 lub 1:100 000;
• Góry Świętokrzyskie Mapa Geologiczno-Krajoznawcza 1:200 000;
• Tabela stratygraficzna;
• aparat fotograficzny.

Zadania:

1. Lokalizacja Góry Miedzianki na mapie topograficznej i geologicznej.
2. Rozpoznawanie podstawowych rud miedzi występujących na Miedziance.
3. Znajdywanie, rozpoznawanie i dokumentacja fotograficzna śladów po dawnej eksploatacji rud miedzi.
4. Wypełnienie kart ćwiczeń.

Karty ćwiczeń: GŚ 3.3.1, GŚ 3.3.2.

Dyskusja:

1. Rudy miedzi na Miedziance występują w postaci żył przecinających wapienie a także wzdłuż stref związanych z systemami krasowymi. Jakie procesy geologiczne poprzedziły powstanie stref zmineralizowanych?
2. Pierwotne (siarczkowe) minerały miedzi powstały wcześniej od wtórnych (tlenkowych). Które z nich występują w wyższych partiach Góry Miedzianki i dlaczego?
3. Podziemna eksploatacja żyłowych i krasowych złóż miedzi na Miedziance prowadzona była w chodnikach górniczych. Jaką nazwę noszą wyrobiska powierzchniowe odpowiadające rozmiarami podziemnym chodnikom, i dlaczego mają one o linijny przebieg?

Zalecana literatura:

• Kotański Z., 1959. Przewodnik geologiczny po Górach Świętokrzyskich, t. I, II. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Skompski S.(red.), 2012. Góry Świętokrzyskie. 25 najważniejszych odsłonięć geologicznych. Wydział Geologii UW. Warszawa.
• Stupnicka E., Stępień-Sałek M., 2001. Poznajemy Góry Świętokrzyskie. Wycieczki geologiczne. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Literatura uzupełniająca:

• *Rubinowski Z., 1971. Rudy metali nieżelaznych w Górach Świętokrzyskich i ich pozycja metalogeniczna. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 247.