Zaloguj
Zrozumieć Ziemię> Wycieczki> Góry Świętokrzyskie> punkt 5.1

Punkt wycieczkowy 5.1 (GŚ 5.1) KAMIENIOŁOM ZACHEŁMIE

Uczestnicy wycieczki poznają jedno z najbardziej znanych stanowisk geologicznych w Górach Świętokrzyskich, gdzie zostały odkryte ślady najstarszego kręgowca poruszającego się na czterech kończynach – tetrapoda. W kamieniołomie zlokalizowanym na Górze Chełmowej mogą obserwować zjawiska przyrodnicze związane z tektoniką, ruchami górotwórczymi, powstawaniem skał różnych typów oraz z rozpoznawaniem obecności form życia tylko na podstawie ich śladów. Inspirująca jest również w tym miejscu obserwacja wpływu działalności człowieka na środowisko poprzez eksploatacje złóż kopalin skalnych. Przez taką działalność zmienia się krajobraz, ale badacze przyrody mają możliwość poznania lepiej historii geologicznej Ziemi.

Podstawa programowa - gimnazjum:

  • posługiwanie się mapą turystyczną i geologiczną;
  • rozpoznanie głównych rodzajów skał osadowych występujących w kamieniołomie;
  • opisanie dolomitu (węglanowej skał osadowej) i jego wykorzystania w gospodarce;
  • omówienie znaczenia waryscyjskich ruchy górotwórczych dla profilu skał w kamieniołomie;
  • pokazanie przykładów mineralizacji rudami żelaza;
  • podkreślenie konieczności ochrony kamieniołomu.

Podstawa programowa - liceum:

  • opisanie profilu skał w kamieniołomie ze zwróceniem szczególnej uwagi na niezgodność między skałami dewońskimi i młodszymi permsko-triasowymi;
  • wykonanie prostych pomiarów terenowych (wysokość ściany kamieniołomu, bieg i upad warstw skalnych);
  • pokreślenie znaczenia odkrycia śladów tetrapoda dla wiedzy o ewolucji kręgowców;
  • wyjaśnienie mechanizmu powstawania skamieniałości śladowych;
  • scharakteryzowanie, na podstawie struktur sedymentacyjnych dolomitów, środowiska, w którym żyły tetrapody;
  • porównanie znaczenia gospodarczego rud żelaza występujących w kamieniołomie w czasach historycznych i obecnie;
  • omówienie wartości edukacyjnych kamieniołomu i uzasadnienie konieczności jego ochrony.

Czas trwania wycieczki pieszej:: około 2 godz.

Cele ogólne:

  1. Poznanie metod wykonywania prostych pomiarów w terenie.
  2. Rozpoznawanie podstawowych typów skał osadowych (piaskowce, zlepieńce, dolomity).
  3. Poznanie budowy i przeszłości geologicznej Góry Chełmowej.

Cele szczegółowe:

  1. Uczeń wyjaśnia, do czego służą proste przyrządy pomiarowe (taśma miernicza, kompas).
  2. Uczeń nazywa skały widoczne w obrębie kamieniołomu.
  3. Uczeń opisuje środowiska, w jakich powstawały dolomity i piaskowce odsłaniające się w kamieniołomie.
  4. Uczeń wyjaśnia przyczyny powstawania struktur tektonicznych, takich jak fałdy, uskoki, powierzchnie niezgodności.
  5. Uczeń opisuje sposób, w jaki powstają skamieniałości śladowe.
  6. Uczeń wymienia kolejność zdarzeń geologicznych zapisanych w kamieniołomie.
  7. Uczeń uzasadnia potrzebę ochrony miejsc o dużej wartości przyrodniczej i edukacyjnej
  8. Uczeń potrafi:
    • zlokalizować kamieniołom na mapie turystycznej i geologicznej;
    • obliczyć wysokość ścian kamieniołomu przy pomocy taśmy mierniczej i tyczki;
    • zmierzyć bieg i upad warstwy;
    • wytłumaczyć pojęcie niezgodności tektonicznej.

Cele wychowawcze:

  1. Zachowanie bezpieczeństwa w czasie zajęć terenowych.
  2. Uświadomienie celowości ochrony obiektów przyrody nieożywionej, jako obiektów o walorach dydaktycznych.

Metody pracy:

  • Podająca: komentarz opiekuna wycieczki na temat zwiedzanego obiektu, odczytywanie informacji z tablic znajdujących się w kamieniołomie.
  • Obserwacji: oglądanie ścian kamieniołomu, obserwacja mineralizacji związkami żelaza, oglądanie śladów tetrapoda.
  • Poszukująca: zbieranie okazów skał i skamieniałości.

Formy pracy: indywidualna

Środki dydaktyczne:

  • Mapa turystyczna Gór Świętokrzyskich w skali 1:75 000 lub 1:100 000;
  • Mapa Geologiczno-Krajoznawcza 1:200 000;
  • taśma miernicza; kij lub tyczka długości 1,5-2 m;
  • lupa;
  • młotek;
  • kalkulator;
  • aparat fotograficzny;
  • tablice informacyjne znajdujące się w kamieniołomie.

Zadania:

  1. Lokalizacja na mapie turystycznej i geologicznej kamieniołomu Zachełmie.
  2. Dokonanie prostych pomiarów i obliczeń w terenie: wysokość ścian kamieniołomu (korzystając z podobieństwa trójkątów), pomiar biegu i upadu warstw.
  3. Obserwacja skał, skamieniałości i minerałów.
  4. Wypełnienie kart ćwiczeń.

Karty ćwiczeń: GŚ 5.1.1, 5.1.2.

Dyskusja:

  1. Podaj propozycje różnych form i sposobów zagospodarowanie obiektów poeksploatacyjnych – starych wyrobisk górniczych, piaskowni, kamieniołomów itp.
  2. Dlaczego w kamieniołomie Zachełmie w utworach morskich znaleziono ślady zwierząt lądowych?

Zalecana literatura:

  • *Kuleta M., Zbroja S., Ptaszyński T., Niedźwiedzki G., 2006. WycieczkaW2. Stanowisko 1. Zachełmie k. Zagnańska. W: Skompski S., Żylińska A. (red.) Procesy i zdarzenia w historii geologicznej Gór Świętokrzyskich. Mat. konf. 77 Zjazdu Naukowego Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Ameliówka k. Kielc, 28-30 czerwca 2006 r., Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
  • *Szrek P., Niedźwiedzki G., 2008. Wyjście kręgowców na ląd – zapis w dewonie Gór Świętokrzyskich. Przegląd Geologiczny, 56.
  • *Wróblewski T., 1981. Zagnańsk, kamieniołom Zachełmie; dolomity dewonu środkowego. W: Przewodnik 53 Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.

Literatura uzupełniająca:

  • *Krzywiec P., Narkiewicz M., Ślączka A., Diemer J., Collie M., 2008, Geologiczna podróż sir Rodericka I. Murchisona do Polski (1843) i jej wyniki naukowe. Materiały I Polskiego Kongresu Geologicznego, 26-28.06, Kraków.
  • *Ptaszyński T., Niedźwiedzki G., 2004. Conchostraca (muszloraczki) z najniższego pstrego piaskowca Zachełmia, Góry Świętokrzyskie. Przegląd Geologiczny, 52.