Zaloguj
Zrozumieć Ziemię> Wycieczki> Góry Świętokrzyskie> punkt 5.3

Punkt wycieczkowy 5.3 (GŚ 5.3) REZERWAT „GAGATY SOŁTYKOWSKIE"

Jest to unikatowe miejsce, w którym można podziwiać oryginalne tropy dinozaurów na tle, zachowanego w zapisie kopalnym, ich naturalnego środowiska. Poza tropami w odsłonięciu występuje obfitość innych skamieniałości roślin i zwierząt. Kopalne rośliny (skrzypy) można porównać do podobnych współczesnych skrzypów, rosnących tuż obok. W ścianach wyrobiska widoczne są poziomy gleb kopalnych z korzeniami dawnych roślin. Rezerwat jest cennym także z punktu widzenia współczesnej przyrody ożywionej, m in. ze względu na siedliska owadożernych rosiczek i skrzypów.

Podstawa programowa - gimnazjum:

  • posługiwanie się mapą turystyczną i geologiczną;
  • poznanie iłów i mułowców dolnojurajskich, pospolicie nazywanych glinami, i ich wykorzystania przez człowieka;
  • pokazanie gagatu, jako surowca energetycznego i jubilerskiego;
  • omówienie transgresji morza jurajskiego w Górach Świętokrzyskich, jako jednego z ważniejszych wydarzeń z przeszłości geologicznej Polski;
  • poznanie różnych rodzajów skamieniałości: właściwych - roślin wczesno jurajskich i skamieniałości śladowych – tropów kręgowców;
  • uzasadnienie konieczności ochrony przyrody ożywionej i nieożywionej.

Podstawa programowa - liceum:

  • porównanie roślin wczesno jurajskich ze współczesnymi;
  • omówienie powstawania skamieniałości śladowych i odczytanie na ich podstawie sposobów zachowania się dawnych zwierząt i ich ewolucji;
  • przedstawienie form eksploatacji surowców mineralnych w północnej części regionu świętokrzyskiego;
  • poznanie form ochrony cennych stanowisk paleontologicznych.

Czas trwania wycieczki pieszej:: około 3 godz.

Cele ogólne:

  1. Rozpoznawanie podstawowych typów skał osadowych (iłowce, mułowce, piaskowce) i określanie środowiska ich powstawania.
  2. Rozpoznawanie różnych skamieniałości śladowych i zwierząt, które je zostawiły.
  3. Porównanie kopalnych (wczesno jurajskich) i współczesnych roślin.

Cele szczegółowe:

  1. Uczeń opisuje skały widoczne w obrębie odsłonięcia.
  2. Uczeń porównujestruktury i formy skał widocznych w odsłonięciu do elementów współczesnych dolin rzecznych – łach rzecznych, równi zalewowych i wałów powodziowych.
  3. Uczeń tłumaczy przyczyny powstawania warstwowań przekątnych w piaskowcach, w odniesieniu do współczesnych procesów erozji i akumulacji rzecznej.
  4. Uczeń wyjaśnia, jak rozpoznawać skamieniałości śladowe.
  5. Uczeń wymienia przyczyny różnych sposobów zachowania się skamieniałości śladowych.
  6. Uczeń opisuje cechy gagatu.
  7. Uczeń uzasadnia potrzebę ochrony miejsc o dużej wartości przyrodniczej i edukacyjnej.
  8. Uczeń potrafi:
    • zlokalizować rezerwat na mapie turystycznej i geologicznej.
    • odróżnić skamieniałości śladowe (zapis czynności życiowych) od właściwych (szczątków ciał zwierząt i roślin);
    • rozróżnić podstawowe typy tropów i nazwać grupę kręgowców, do jakiej należeli ich sprawcy.

Cele wychowawcze:

  1. Wytłumaczenie zasady aktualizmu na przykładzie porównania współczesnych i wczesno jurajskich (kopalnych) środowisk.
  2. Kształtowanie postawy proekologicznej.

Metody pracy:

  • Podająca: komentarz opiekuna wycieczki na temat zwiedzanego obiektu, odczytywanie informacji z tablic edukacyjnych i przewodnika, nawiązywanie do znanych z mediów efektów powodziowych, przywoływanie znanych z codziennych obserwacji form sedymentacyjnych współczesnych koryt rzecznych.
  • Obserwacji: oglądanie odsłonięcia.
  • Poszukująca: uczniowie szukają skamieniałości na hałdach poza terenem rezerwatu.

Formy pracy:indywidualna

Środki dydaktyczne:

  • Mapa turystyczna Gór Świętokrzyskich w skali 1:75 000 lub 1:100 000;
  • Mapa Geologiczno-Krajoznawcza 1:200 000;
  • lupa;
  • aparat fotograficzny;
  • plansze informacyjne na terenie rezerwatu.

Zadania:

  1. Lokalizacja rezerwatu na mapie turystycznej i geologicznej.
  2. Obserwacja skał w odsłonięciu.
  3. Narysowanie w notatnikach struktur sedymentacyjnych zaobserwowanych w warstwach piaskowców i nazwanie ich.
  4. Wykonanie zdjęć tropów kręgowców, które później mogą być wykorzystane do zrobienia gazetki ściennej o polskich dinozaurach.
  5. Znalezienie gagatu.

Dyskusja:

  1. Z jakim współczesnym środowiskiem przyrodniczym można porównać środowisko wczesno jurajskie, w którym powstały skały w Sołtykowie?
  2. Jakie osady powstają współcześnie w rzekach, a jakie w jeziorach?
  3. Co można wywnioskować, na podstawie szlaków tropów dinozaurów, o zachowaniach tych zwierząt?
  4. Jakie zagrożenia może powodować nielegalne wydobywanie kopalin i minerałów?
  5. Czy istnieje związek między gagatem, gagatkiem i rzeką Gagat?

Zalecana literatura:

  • Gierliński G., 1995. Śladami polskich dinozaurów. Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa.
  • *Gierliński G., Pieńkowski G., Wcisło-Luraniec E., 2000. Świętokrzyski park jurajski. Wszechświat, 4-6.
    • *
  • Pieńkowski G., 2009. Sołtyków i Niekłań – zapis sedymentacyjny i paleoekologiczny wczesno jurajskich utworów kontynentalnych oraz marginalno-morskich. W: Trela W., Złonkiewicz Z. (red.) Perspektywy rozwoju geoparków w regionie świętokrzyskim. Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce.

    • Literatura uzupełniająca:

  • *Pieńkowski G. 2004. Sołtyków – unikalny zapis paleoekologiczny wczesnojurajskich utworów kontynentalnych. Tomy Jurajskie II.
  • *Pieńkowski G., 2004. Tutaj będzie geopark. Strona internetowa Państwowego Instytutu Geologicznego – PIB www.pgi.gov.pl.
  • *Pieńkowski G., 2008. The Kamienna Valley Geopark – more than dinosaurs. Przegląd Geologiczny, 56.
  • *Pieńkowski G. 2011., Geologiczne muzea i parki tematyczne dźwignią edukacji, rozwoju i biznesu. Przegląd Geologiczny, 59.