WIGIERSKI PARK NARODOWY

Lokalizacja obszaru

Wigierski Park Narodowy (WPN) położony jest w północno-wschodniej Polsce, na północnym skraju Puszczy Augustowskiej, największego zwartego kompleksu leśnego na niżu Europy, który wraz z lasami na terytorium Litwy i Białorusi pokrywa obszar około 300 tysięcy hektarów. Obszar objęty Parkiem znajduje się na terenie Pojezierza Litewskiego i wchodzi w skład Pojezierzy Wschodniobałtyckich.

Pod względem administracyjnym teren Parku obejmuje gminy Suwałki, Krasnopol. Nowinka i Giby znajdujące się w granicach województwa podlaskiego.

Ochrona Przyrody

Wigierski Park Narodowy utworzony został 1 stycznia 1989 roku. dla ochrony unikalnego krajobrazu młodoglacjalnego z jeziorami, torfowiskami, licznymi pagórkami polodowcowymi oraz równinami sandrowymi porośniętymi Puszczą Augustowską. Obszar objęty Parkiem znajduje się na terenie Pojezierza Litewskiego i wchodzi w skład Pojezierzy Wschodniobałtyckich. Na terenie Parku znajduje się 14 obszarów ochrony ścisłej (623,17 ha). Obszar Wigierskiego Parku Narodowego jest objęty programem Natura 2000 w granicach Obszaru Specjalnej Ochrony – Puszcza Augustowska oraz dwóch Specjalnych Obszarów Ochrony takich jak: Ostoja wigierskia oraz (fragmentarycznie) Puszcza Augustowska. Przez południową i środkową część tego obszaru przebiega Korytarz Ekologiczny Puszcza Augustowska, a przez część północno-wschodnią – Korytarz Ekologiczny Puszcza Augustowsko-Romincka.

Rzeźba polodowcowa okolic jeziora Wigry

Około 23 tys. lat temu lądolód po raz ostatni pokrył obecne tereny Polski NE. Jego czoło dotarło wówczas do linii obecnej doliny Biebrzy i południowej części pojezierza Mazurskiego. Po około 4 tys. lat czasza tego lądolodu zaczęła zdecydowanie się zmniejszać. Lądolód „wycofywał‘’ się na północ, aż jego czoło ustabilizowało się na jakiś czas na linii na południe od Płociczna i Bryzgla. Jednakże nie był to całkowicie zamierający lądolód, bowiem w zapisie geologicznym jest wiele śladów, które świadczą, iż były „epizody” dynamicznej, transgresyjnej działalności tego lądolodu.

W masie lądolodu płynęły lodowe rzeki tworząc rynny lodowcowe. Powstawały formy takie jak: moreny czołowe akumulacyjne i spiętrzone czy ozy, które uczniowie zobaczą podczas wycieczki (Rys. WPN wstęp 0) (Rys. WPN wstęp 1) .

Kierunek nasunięcia lądolodu zapisany jest w rozmieszczeniu obecnych form, zarówno tych pozytywnych (wzgórza moren czołowych akumulacyjnych i spiętrzonych) jak i negatywnych (rynny lodowcowe). Aktywne masy lodowe wywierały także naciski boczne na krawędzie i zbocza obniżeń, dolin i wysoczyzn, w wyniku czego powstały formy glacitektoniki. W najbliższym otoczeniu jeziora Wigry zaburzająca działalność lądolodu zaznaczyła się formami powierzchni w okolicach Cimochowizny, Zatoki Hańczańskiej, półwyspu Wysoki Węgieł oraz półkoliście wygiętych moren czołowych w okolicach Rosochatego Rogu i Mikołajewa.

W miarę jak masy lądolodu się topiły – deglacjacja (frontalna, arealna), jego czoło cofało się na północ, odsłaniając spod swojej masy znaczne obszary terenu. Obniżenia rynien, którymi już nie płynęły lodowe rzeki, często były wypełnione bryłami i martwego lodu (Rys. WPN wstęp 2) .

Wody roztopowe, płynąc od czoła lądolodu tworzyły piaszczyste sandry, na których obecnie rośnie Puszcza Augustowska. Jednak w strefie blisko czoła lądolodu (w okolicy dzisiejszego Bryzga, wytapiane były znaczne ilości błota morenowego w postaci „pokryw” żwirowo – gliniastych tworzące obecnie powierzchnię terenu lekko nachyloną na południe od Bryzgla. Powstawały także niewielkie moreny czołowe akumulacyjne zbudowane ze żwirów i głazów oraz piasków. Obecne wyspy Ordów i Ostrów są formami czołowo-morenowymi.

Co się działo na terenie zajętym obecnie przez wody jeziora Wigry?

Misy jeziora nie było jeszcze. Topniejące masy lądolodu dzieliły się na bryły martwego lodu (deglacjacja arealna), które wypełniały również obniżenia rynien. Pomiędzy tymi bryłami powstało rozległe zastoisko, tzw. Pra-Wigry. Miało ono znaczny zasięg zdecydowanie większy niż obecne jezioro Wigry.

Zanik mas lądolodu doprowadził do powstania form pięknego krajobrazu, który dziś możemy podziwiać. Bryły martwych lodów przez wiele, wiele lat wypełniały obniżenia terenu (np. rynny lodowcowe) i jak wskazują badania, wytopiły się dopiero we wczesnym holocenie, czyli około 9 tys. lat temu (Rys. WPN wstęp 3) .

Obecne Jezioro Wigry składa się z kilku odrębnych części (basenów) (Rys. WPN wstęp 4) . Są to tzw. Plosa: Bryzglowskie, Zakątowskie, Szyja, Wigierskie. Największe głębokość jeziora Wigry znajduje się dnie w Plosie Szyja (74,3m). Jest ono ukierunkowane jest z SE na NW stanowiąc podwodne obniżenie po rynnie subglacjalnej (podlodowcowej). Podobna rynna znajduje się także w dnie Zatoki Wigierki. Przechodzi pod wodą do Plosa Bryzglowskiego i sięga aż po środkową część wyspy Ordów.

Również dolina Czarnej Hańczy, o szerokości prawie 0,5 km, na odcinku od Sobolewa do jeziora Wigry wykorzystuje obniżenie rynny lodowcowej. Ujście Czarnej Hańczy i wylot jej doliny do jeziora Wigry znajduje się w Zatoce Hańczańskiej, na południe od wysoczyzny polodowcowej Cimochowizny .

W najbardziej obniżonych miejscach, gdzie zalegały bryły martwego lodu, powstały jeziora wytopiskowe: Pierty, Długie, Okrągłe, Muliczne, Białe, Mulaczysko i inne oraz zatoki: Słupiańska, Przewłokowa, Wygorzel, Zadworze, Cieszkinajki. Obecne „suchary” to także jeziora wytopiskowe.

W holocenie dawne zastoisko Pra-Wigier przekształciło się w jezioro, w którym powstały osady kredy jeziornej oraz gytii, przykryte następnie w strefach brzeżnych dość miąższymi torfami (np. obecne jezioro Długie było połączone z Zatoką Słupińską). Również zagłębienia wytopiskowe w sąsiedztwie jeziora Wigry oraz doliny rzeczne (Czarna Hańcza, Wiatrołuża, Kamionka) uległy zatorfieniu.