Jan Lewiński

Jan Piotr Lewiński urodził się 19.IX.1876 r. w Lublinie, gdzie uzyskał maturę gimnazjalną. W 1894 r. wstąpił na Wydział Matematyczno-przyrodniczy Uniwersytetu Warszawskiego, który ukończył w 1898 r. ze stopniem kandydata nauk przyrodniczych, uzyskanym za rozprawę pt.: "O niektórych amonitach jurskich". W 1899 r. został asystentem przy katedrze geologii, kierowanej przez profesora W. Amalickiego, słynnego z odkrycia nad Dźwiną północną bogatej fauny gadów i flory glossopteridiowej, zamiennych dla lądu Gondwany.

Królestwo Polskie, w odróżnieniu od Galicji, nie posiadało rozbudowanej służby geologicznej. W Warszawie działała jedyna na terenie Królestwa Polskiego polska placówka geologiczna. Była nią Pracownia Geologiczna przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. Na czele tej placówki w latach 1901-1915 stanął jej założyciel - Jan Lewiński. Tu zgromadził cenny księgozbiór, który w 1919 r. stał się zawiązkiem biblioteki Państwowego Instytutu Geologicznego. W pracowni tej przed pierwszą wojną światową skupiało się całe życie nielicznych w Kongresówce geologów polskich. Pracownia stała się poradnią w zagadnieniach hydrogeologicznych, którymi J. Lewiński żywo interesował się z uwagi na cenne materiały naukowe, jakich mu dostarczały wiercenia w poszukiwaniu wody.

W tym pierwszym okresie swej działalności J. Lewiński brał żywy udział we wszystkich poczynaniach, mających na celu utworzenie polskich instytucji naukowych i nauczających (jak np. "Sekcji odczytowej przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa"), skupiających wszystkich wybitniejszych przyrodników warszawskich, a następnie - w zorganizowanych na wzór uniwersytecki Kursach Naukowych (T. K. N.). Wybrany na wykładowcę na samym początku ich istnienia (5.II.1906), wykładał geologię i mineralogię aż do 1915 r. Na jesieni 1906 r. wszedł do Prezydium Rady Naukowej Ogólnej (będącej odpowiednikiem Senatu Akademickiego), jako przedstawiciel Wydziału Matematyczno-przyrodniczego. Przez dwie kadencje (1911-1913) pełnił funkcję przewodniczącego tego Wydziału.

Gdy 15.IX.1915 r. powstał Uniwersytet Warszawski, J. Lewiński został wykładowcą geologii, przez pierwszy rok istnienia Uniwersytetu pełnił funkcję dziekana Wydziału Matematyczno-przyrodniczego. Na wiosnę 1919 r. Komisja Stabilizacyjna powołała J. Lewińskiego na zastępcę profesora. W 1920 r. po uzyskaniu doktoratu i veniam legendi na Uniwersytecie Lwowskim, został on mianowany profesorem nadzwyczajnym, od 1.VIII.1924 r. - profesorem zwyczajnym.

W ciągu 24 lat istnienia pod kierunkiem prof. Lewińskiego Zakład Geologii stał się placówką ożywionej i wydatnej pracy dydaktycznej i naukowej. Prof. J. Lewiński był od 1901 r. współpracownikiem Komitetu Geologicznego w Petersburgu. Przez kilka lat przewodniczył Oddziałowi Warszawskiego Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Uczony interesował się głównie jurą, czwartorzędem oraz hydrogeologią. Pierwsza praca ukazała się w 1912 roku i zatytułowana była "Utwory jurajskie na zachodnim zboczu Gór Świętokrzyskich". W 1918 roku wraz z Janem Samsonowiczem opisał na postawie materiału wiertniczego ukształtowanie i budowę podłoża czwartorzędu Niżu Polskiego. Praca ta została zatytułowana "Ukształtowanie powierzchni, skład i struktura podłoża dyluwium wschodniej części niżu północnoeuropejskiego". Wkrótce, w 1923 roku, J. Lewiński wydał monografię geologiczną i paleontologiczną bononu w Polsce - dolnego poziomu portlandu, który stanowi najwyższe piętro górnej jury. Dzieło to zostało wydane w języku francuskim i nosiło tytuł "Monografia geologiczna i paleontologiczna bononu w Polsce".

Uczony zasłużył się również w popularyzacji wiedzy geologicznej. Wydał dwie książki popularnonaukowe. Pierwsza z nich ukazała się w 1933 roku pod tytułem "Historia Ziemi", druga w 1938 roku o nazwie "Życie Ziemi". Cała działalność naukowa, organizacyjna oraz popularyzatorska stawia Jana Lewińskiego w rzędzie najwybitniejszych geologów polskich.

Profesor Jan Piotr Lewiński zmarł 5.I.1939 r.

Opracowała: Halina Urban

Źródła:

• J. Samsonowicz - Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Tom XIX, zeszyt 1 za rok 1949, Kraków, 1950;
• Jerzy Twarogowski - Poczet wielkich geologów, Warszawa, 1974;