Informacje ogólne
Zapobieganie powstawaniu i zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów zajmuje pierwsze miejsce w hierarchii celów i zadań gospodarki odpadami, ponieważ brak odpadów oznacza brak problemów z nimi związanych
Na poziomie Unii Europejskiej opracowano Strategię tematyczną w sprawie zapobiegania powstawaniu odpadów i ich recyklingu COM(2005)666, gdzie zwrócono uwagę na promowanie zrównoważonego wykorzystania zasobów. Strategia wskazuje potrzebę podjęcia działań wspierających zapobieganie powstawaniu odpadów, ich recykling i ponowne wykorzystanie w taki sposób, aby uzyskać optymalną redukcję wpływu na zasoby naturalne.
Dyrektywa ramowa w sprawie odpadów 2008/98/WE wprowadza obowiązek opracowania programów zapobiegania powstawaniu odpadów, które opisywać mają m.in. istniejące w kraju środki zapobiegawcze oraz ustalać cele zapobiegania powstawaniu odpadów.
Dążenie do minimalizacji odpadów, obok troski o ochronę środowiska naturalnego, jest uzasadnione ze względów ekonomicznych (oszczędność surowców, energii, kosztów wytwarzania), społecznych (potencjalne zmniejszenie odpowiedzialności producenta za problemy zanieczyszczania środowiska i pozytywny jego odbiór na rynku konsumentów jako firmy przyjaznej środowisku) oraz prawnych (wymagania dotyczące zarządzania odpadami).
Na minimalizację odpadów składają się następujące działania:
- unikanie ilościowe – unikanie wytwarzania odpadów (ze zmianami w strukturze konsumpcji włącznie),
- unikanie jakościowe – zmniejszanie w odpadach substancji niebezpiecznych lub mogących utrudniać ich odzysku lub unieszkodliwiania.
Wyróżnia się następujące strategie zmierzające do minimalizacji ilości odpadów oraz zmniejszania ich szkodliwości:
- strategia rozcieńczania, polegającą na zmniejszaniu stężenia zanieczyszczeń i odpadów odprowadzanych do środowiska, opierająca się o zdolności asymilacyjne środowiska,
- strategia polegająca na stosowaniu różnego rodzaju urządzeń filtrujących w celu oddzielenia części najbardziej szkodliwych zanieczyszczeń ze strumienia odpadów. Znana także jako zasada „końca rury" (ang. the end of pipe), tzn. wyłapywania zanieczyszczeń w końcowej fazie procesu produkcyjnego,
- strategia recyrkulacji, polegającą na zawracaniu powstałych odpadów do procesu produkcyjnego i wykorzystywaniu odpadów jako produktów lub surowców,
- strategia „3 x R" - zapobiegania powstawaniu odpadów, ustalając hierarchię postępowania z nimi: redukcja (ang. reduce) — ograniczanie produkcji odpadów, rekonsumpcja (ang. reuse) — ponowne użycie zasobów, potencjalnych odpadów i recykling (ang. recycle) — przeważanie odpadów jako zasobów do wtórnego użytku.
