SALA EKSPOZYCYJNA W ODDZIALE GÓRNOŚLĄSKIM PIG-PIB W SOSNOWCU
Punkt wycieczkowy 1.2 (JKC 1.2)

Budowa geologiczna bloku górnośląskiego (w tym Górnośląskiego Zagłębia Węglowego); flora i fauna karbońska; skały magmowe, osadowe i metamorficzne; minerały; skamieniałości przewodnie.

Długość trasy dojazdu – ok. 35 km
Czas trwania dojazdu – 40 min.
Czas pobytu w punkcie wycieczkowym – ok. 1 godz.

Opis trasy dojazdu:
Z Kopalni Guido jedziemy do Oddziału Górnośląskiego Państwowego Instytutu Geologicznego – PIB, mieszczącego się na ul. Królowej Jadwigi 1 w Sosnowcu (WG 50^{oM/sup>16’8,04”N/19o8’36,42”E). Jest to najstarsza i największa placówka regionalna Państwowego Instytutu Geologicznego-Państwowego Instytutu Badawczego.}

Opuszczając parking przy ZKWK „Guido” kierujemy się w prawo (ul. 3 Maja, kontynuacja – ul. Ignacego Jana Paderewskiego) i jedziemy zgodnie ze znakami dojazdowymi prowadzącymi do autostrady A4 (Rys. 1). . Po przebyciu około 5 km wjeżdżamy na autostradę (aleja Piastów Śląskich) i podążamy w stronę Krakowa. Kontynuujemy drogę autostradą – około 16 km. Na wysokości Katowic odcinek A4 – aleja Piastów Śląskich, przechodzi w aleję Górnośląską. Jedziemy cały czas w kierunku Krakowa, mijamy po prawej stronie Park Kościuszki z widocznym, charakterystycznym obiektem – wieżą spadochronową i po przejechaniu około 900 m, przy Centrum Handlowym „Trzy Stawy” zgodnie ze wskazaniem znaku kierunkowego zjeżdżamy z autostrady w stronę Sosnowca i Łodzi (w prawo-skos). Cały, przemierzany przez nas odcinek autostrady A4 jest bezpłatny. Węzeł komunikacyjny wyprowadza nas na drogę nr 86, która po około 1 km łączy się z Aleją Walentego Roździeńskiego. Około 300 – 400 m przed dojazdem do al. Roździeńskiego przejeżdżamy pod charakterystycznym mostem kolejowym (niewielki tunel). Jedziemy cały czas prosto zgodnie ze znakami kierunkowymi – Sosnowiec, Częstochowa. Po około 5 km od łącznika drogi nr 86 z aleją Roździeńskiego, dojeżdżamy do Sosnowca (biała tablica informacyjna) i skręcamy w prawo-skos za znakiem kierującym nas do centrum miasta tuż za niewielkim mostem nad rzeką Brynicą. Zjazd doprowadza nas do skrzyżowania z ul. Józefa Piłsudskiego na którym skręcamy w prawo. Punktem charakterystycznym w tym miejscu jest widoczna po prawej stacja benzynowa Shell.Po wjeździe na ul. Piłsudskiego jedziemy cały czas prosto wzdłuż linii tramwajowej w stronę centrum. Mijamy dwa niewielkie ronda, przejeżdżamy pod charakterystycznym, metalowym mostem kolejowym (około 2 km od zjazdu), za którym ul. Piłsudskiego przechodzi w ul. Sienkiewicza. Jedziemy dalej prosto, mijamy rząd świateł, Centrum Handlowe Plaza (po lewej stronie drogi) i dojeżdżamy po chwili do ronda im. Edwarda Gierka przy którym znajduje się charakterystyczny, 18 piętrowy blok mieszkalny. Poruszamy się drogą z pierwszeństwem przejazdu – przez rondo jedziemy na wprost. W ten sposób znajdujemy się na ul. 1 Maja. Kontynuujemy jazdę na wprost, przejeżdżamy nad rzeką Przemszą, mijamy po prawej zabytkowy Pałac Schoena w którym obecnie mieści się Sąd Rejonowy, niewielkie skrzyżowanie z sygnalizacją świetlna i dojeżdżamy do Ronda Ludwik. Na rondzie skręcamy w prawo w kierunku Mysłowic – ul. Stanisława Mikołajczyka. Po przebyciu około 600 m ul. Mikołajczyka, skręcamy w prawo (przy szkole podstawowej) w ul. Przyjaciół Żołnierza (trzecia przecznica od ronda Ludwik). Po około 400 m dojeżdżamy do ul. Królowej Jadwigi (druga w prawo od zjazdu z ul. Mikołajczyka) przy której znajduje się budynek Oddziału Górnośląskiego PIG-PIB. Proponujemy nie podjeżdżać bezpośrednio pod siedzibę OG PIG-PIB, tylko minąć zakręt na ul. Królowej Jadwigi i pozostawić autobus na dużym parkingu kończącym ul. Przyjaciół Żołnierza (30 – 40 m od budynku oddziału).

Uwaga: Zwiedzanie ekspozycji dla grup wycieczkowych odbywa się z przewodnikiem . Istnieje także możliwość zamówienia lekcji muzealnej, trwającej 45 min. w formie zajęć praktycznych poświęconych rozpoznawaniu podstawowych rodzajów flory karbońskiej lub/i referatu popularno-naukowego (ok. 35 min). Tematy prelekcji do wyboru: „Ursus spelaeus – niedźwiedź jakiego nie znacie”, „Geologiczna opowieść o smoku i nosorożcu włochatym”, „Mamut w PIG-ułce”, „Pokochaj małpoluda – cała prawda o neandertalczyku”, „Mieszkańcy jurajskiego morza”, „Jaskinie i groty – bramy do innego świata”, „Na tropie polskich dinozaurów”, „Oko w oko z notozaurem”, „Tajemnice podwodnych, triasowych łąk”, „Puszcza karbońska – zielone piekło i zielony raj”. Lekcje muzealne są dodatkowym wprowadzeniem i rozwinięciem wiadomości pozyskanych w kolejnych punktach przewidzianych w ramach wycieczki.

Ekspozycja stała, to kompendium wiedzy na temat bloku górnośląskiego. W 12 podświetlanych gablotach zobaczyć można różnorodne okazy geologiczne – skały, skamieniałości, minerały, rozpoznane w podłożu i nadkładzie Górnośląskiego Zagłębia Węglowego29, a także unikatowy zbiór flory i fauny karbońskiej. Kolekcję stałą uzupełniają modele, rekonstrukcje (dioramy) (Fot. JKC 1.2.1). oraz okresowe wystawy tematyczne .

Podczas zwiedzania sali ekspozycyjnej warto zwrócić szczególną uwagę na najważniejszych przedstawicieli flory karbońskiej – skamieniałości widłaków, skrzypów i paproci. Flora karbońska zachowuje się najczęściej w formie tzw. odcisków, czyli odbitych w pierwotnym podłożu fragmentów roślin (liście, łodygi itp.). Obumarłe szczątki zdeponowane w środowiskach beztlenowych podlegają też karbonizacji (uwęgleniu) – substancja organiczna nie ulega zupełnemu rozkładowi i zachowuje się w postaci warstewki węgla oddzielającej dolną i górną powierzchnię odcisku w skale.

Odlewy flory karbońskiej powstają wtedy, gdy procesowi fosylizacji (zamienianie szczątków w kamień) podlegają puste części obumarłych łodyg i pni roślin skrzypowych czy widłakowych. Materiał mineralny (piasek, muł, ił) otacza wówczas nie tylko zewnętrzną powierzchnię fragmentu rośliny, lecz wypełnia także jej wnętrze, odwzorowując przestrzennie szczegóły morfologii i anatomii.

Parna i gorąca puszcza karbońska była bardzo złożonym i dynamicznym ekosystemem – unikalnym, biorąc nawet pod uwagę całą geologiczną historię naszej planety. Mokradła i okresowe jeziorka stały się idealnym środowiskiem umożliwiającym rozród wczesnym płazom i owadom. W powietrzu słychać było zapewne brzęczenie licznych karaczanów, szarańczaków oraz olbrzymich praważek (Protodonata).

W poszyciu karbońskiej puszczy spotkać można było przeróżne, podobne do dzisiejszych rybików bezskrzydłe owady, termity i chrząszcze, a także pająki, skorpiony oraz największego znanego nauce lądowego stawonoga – artropleurę, długość ciała którego wynosiła 1,5-2,5 m.

Oprócz kolekcji i rekonstrukcji karbońskich w sali ekspozycyjnej zobaczyć można również wiele okazów geologicznych – minerałów i skamieniałości, charakterystycznych dla całego regionu górnośląskiego. Na specjalną uwagę zasługuje zapewne najstarsza w Polsce skała , której wiek określono na 2,7 – 2,8 mld lat (Fot. JKC 1.2.2). Warto też obejrzeć permskie ametysty (Fot. JKC 1.2.3) i agaty z okolic Tenczynka (Fot. JKC 1.2.4) oraz przykłady minerałów siarczkowych towarzyszących triasowemu złożu cynkowo-ołowiowemu (Fot. JKC 1.2.5). Olkusz – Pomorzany.

Podczas zwiedzania sali ekspozycyjnej na wybranych przykładach okazów omawiane są szerzej zagadnienia z którymi uczestnicy wycieczki spotkali się w Kopalni „Guido” lub spotkają się w kolejnych jej punktach – charakterystyczne skały, skamieniałości gadów triasowych – notozaura , fauny jurajskiej – amonitów, belemnitów, gąbek oraz szczątki dużych ssaków plejstoceńskich – mamuta wielkiego, nosorożca włochatego i niedźwiedzia jaskiniowego.

Po zwiedzeniu sali ekspozycyjnej OG PIG-PIB uczestnicy wycieczki przemieszczają się do kamieniołomu Sadowa Góra w Jaworznie. Wizyta w kamieniołomie pozwoli zapewne wzbogacić umiejętność formowania wyobrażeń dotyczących przyrody, nie tylko na podstawie informacji uzyskanych w szkole, na uczelni, czy też opisów w podręczniku lub prasie. Może też być sposobem weryfikacji wiedzy teoretycznej (uczniów, turystów) w oparciu o własne spostrzeżenia.