Opis trasy wycieczki:
Z parkingu kierujemy się na rynek w Podzamczu, a następnie, zgodnie z kierunkowskazami, na wzgórze zamkowe. Po zakupieniu biletów wstępu wchodzimy na dziedziniec zamkowy (WG 50o 27’13,05”N/19o33’9,79”E), na którym obserwujemy kilka zgrupowań skał wapiennych
(Rys. JKC 2.1.2)
.
Skały te zbudowane z wapieni skalistych stanowią charakterystyczny element ostańcowego krajobrazu Jury. Podążając głównym szlakiem na zamkowym dziedzińcu przekraczamy most zwodzony nad suchą fosą i przez bramę główną wchodzimy zwiedzić ruiny zamkowe. Z kilku wysoko położonych punktów twierdzy roztacza się panorama okolicy – wzorcowy przykład krajobrazu Jury. Obserwujemy stąd typowe formy ukształtowania terenu
(Fot. JKC 2.1.1)
.
Wokół rozciąga się delikatnie pofalowany teren, gdzieniegdzie urozmaicony wyższymi wzgórzami zwieńczonymi białymi wapiennymi skałami.
Wzgórza takie ciągną się długim pasmem poczynając od Krakowa, a na okolicach Częstochowy kończąc i stanowią charakterystyczny element krajobrazu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.
Zastanówmy się, jak powstały obserwowane w krajobrazie wzniesienia zwieńczone skałami wapiennymi?
Trzon wzgórza stanowią masywne wapienie skaliste zawdzięczające swoje powstanie powszechnej obecności gąbek krzemionkowych, które wraz z innymi, towarzyszącymi im organizmami (m.in. strukturami sinicowymi) narastały na dnie morskim – gromadząc osad i tworząc wyniesione ponad dno – podobne do raf – budowle wapienne, zwane biohermami.
Po śmierci gąbek następował rozkład materii organicznej powodujący alkalizację środowiska. W tych warunkach obecna wcześniej w igłach (spikulach) gąbek krzemionka (SiO2) ulegała rozpuszczaniu i migrowała poza obszar bioherm w otaczające je wapienie uławicone. W ten sposób powstawały konkrecje krzemienne (krzemienie) powszechnie występujące w wapieniach jurajskich.
Miejsce krzemionki i ciało gąbek zastępował węglan wapnia (CaCO3) wytrącający się z wody morskiej, powodując ich tzw. mumifikację. W efekcie tego procesu, w wapieniach skalistych powszechnie obserwuje się wapienne „mumie” gąbek krzemionkowych i zwapniałe naskorupienia sinicowe. Znajduje się w nich również wapienne skamieniałości innych organizmów (np. ramienionogów, małżów), które za życia przyswoiły z wody morskiej węglan wapnia (CaCO3) i wytworzyły z niego swoje szkielety zewnętrzne, czyli muszle.
Budowle biohermalne powstały jednak głównie przy znacznym udziale powolnej mineralizacji węglanowej porastających dno morskie gąbek krzemionkowych i struktur cyjanobakteryjnych (sinicowych). Zbudowane są z masywnego wapienia skalistego, który odznacza się stosunkowo dużą twardością i odpornością na wietrzenie, dzięki czemu biohermy zachowały się do dzisiaj w krajobrazie Jury w formie wzniesień i skałek ostańcowych.
Budowle te tworzyły zespoły biohermalne (często zbudowane z wielu bioherm) o znacznej rozciągłości (do kilkunastu km), pomiędzy którymi znajdowały się rozległe obniżenia — baseny międzybiohermalne
(Rys. JKC 2.1.3)
. W basenach tych na dnie morza oraz pomiędzy biohermami osadzały się różnorodne wapienne i margliste skały uławicone, często bogate w muszle swobodnie pływającej fauny morskiej lub w konkrecje krzemienne. Powstałe w ten sposób skały są bardziej miękkie i podatne na wietrzenie. Pomiędzy grzbietami bioherm a obniżonymi obszarami basenów mogły istnieć pierwotne różnice wysokości dochodzące nawet do 200 m.
Po ustąpieniu morza, czyli regresji, wyłonione spod powierzchni wody i odsłonięte spod młodszych skał (kredowych) wapienie jurajskie zostały wystawione na działanie czynników zewnętrznych: wiatru, mrozu, wody. Skały jurajskie poddawały się im w różnym stopniu i z różną prędkością. Stosunkowo miękkie i kruche skały basenów międzybiohermalnych oraz wapienie uławicone „otulające” biohermy, ulegały niszczeniu najszybciej. Eksponowane były wówczas znacznie odporniejsze wapienie skaliste bioherm. Procesy wietrzenia, erozji i denudacji przebiegały zatem selektywnie prowadząc do „wypreparowania” masywnych wapieni skalistych (tzw. „twardzieli”) tak dzisiaj charakterystycznych w krajobrazie wyżyny.
Znajdujemy się właśnie na jednym ze wzgórz wapieni skalistych. Przyjrzyjmy się mapie geologicznej i odczytajmy z niej, z jakimi skałami mamy do czynienia w przypadku wzgórza zamkowego w Ogrodzieńcu i innych okolicznych wzgórz
(Rys. JKC 2.1.5)
.
Wzniesienie to należy do zespołu biohermalnego Ogrodzieńca, podobnie jak kilka innych widocznych wokół, nieco niższych wzniesień. Na jednym z nich – Górze Birów znajduje się zrekonstruowane grodzisko wczesnośredniowieczne.
Powracamy na dziedziniec zamkowy i zwracamy uwagę na charakterystyczną skałkę zwaną „Wielbłądem”
(Fot. JKC 2.1.2)
. Przyjrzyjmy się kształtom skały i jej powierzchni.
Budowle biohermalne już podczas „nabudowywania się” (wzrostu) przyjmowały różnorodne kształty. Ostateczną, dziś obserwowaną formę nadały im jednak znacznie późniejsze procesy krasowe, związane z rozpuszczaniem węglanu wapnia – głównego składnika skał wapiennych przez bogatą w dwutlenek węgla wodę.
Stańmy teraz w centralnym punkcie dziedzińca zamkowego i spójrzmy na wschodnie ściany zamku w Podzamczu.
(Fot. JKC 2.1.3)
. Zauważmy, że jego mury zostały umiejętnie wplecione w skały wapienne, wystarczająco wytrzymałe, aby stanowić stabilny szkielet dla budowli warownej.
Wracamy na parking do autokaru.
