KAMIENIOŁOM KIELNIKI
Punkt wycieczkowy 4.2 (JKC 4.2)

Powtórzenie zagadnień geologicznych Jury Krakowsko-Częstochowskiej w oparciu o punkty dokumentacyjne w kamieniołomie Kielniki i jego okolicy.

Długość trasy przejazdu – ok. 20 km,
czas przejazdu – ok. 20 min.
Długość trasy wycieczki – 4 km,
czas trwania wycieczki: 2 godz.

Opis trasy dojazdu:

Z miejsca postoju przy kamieniołomie „Janina” wracamy do szosy i skręcamy w lewo kierując się w stronę Janowa. Tam skręcamy w prawo w stronę Częstochowy. Wkrótce mijamy Park Miniatur Jurajskich w Pisaku i jedziemy dalej aż do Olsztyna, gdzie zatrzymujemy się na dużym parkingu pod ruinami zamku, przy restauracji w zrekonstruowanym zabytkowym Starym Spichlerzu (Rys. JKC 4) . Dalej wycieczkę kontynuujemy pieszo.

Opis trasy wycieczki:

Wyruszamy wzdłuż znaków ścieżki geologicznej (Rys. JKC 4.2.1) drogą w lesie w stronę Góry Zamkowej z ruinami zamku w Olsztynie *. Po około 250 m, u podnóża góry szlak skręca w lewo i polną drogą prowadzi na przełęcz pomiędzy Górą Zamkową a pobliskim pagórkiem – Ostrą Górką. Stamtąd rozpościera się szeroka panorama na bliżej położone, malownicze pasmo skałek – Górę Cegielnia i widoczne w tle na prawo od Cegielni Sokole Góry gęsto zarośnięte lasem. Podążamy ścieżką omijając Górę Cegielnia od prawej strony, po czym za skałami na rozwidleniu dróg skręcamy w lewo i nie wchodząc na wzniesienia idziemy polną drogą około 200 m do kolejnego rozwidlenia. Tam skręcamy w prawo i po kolejnych około 200 m dochodzimy do krawędzi kamieniołomu Kielniki.

Przed nami znajduje się wyrobisko nieczynnego już kamieniołomu, w którym kiedyś pozyskiwano kamień wykorzystywany do celów budowlanych. Eksploatacji zaprzestano w latach 70-tych XX w. ze względu na ochronę środowiska oraz zagrożenie dla ruin okolicznego zamku w Olsztynie. Aktualnie kamieniołom stanowi „otwartą księgę geologii”, w której można wyczytać historię geologiczną regionu. Posłuży nam ona jako powtórzenie wielu informacji przyswojonych podczas wycieczki.

Odnajdujemy schowaną w zaroślach ścieżkę biegnącą wzdłuż północnej krawędzi kamieniołomu i podążamy nią aż do szerokiego wejścia do wyrobiska. Znajdujemy się na dnie kamieniołomu (50°44'45,84"N/19°17'18,01"E) (Rys. JKC 4.2.3) .

Stanowisko 1

Około 40 m przed nami, po prawej stronie znajduje się zwrócona lekko w naszą stronę ściana kamieniołomu. Widzimy w niej wyraźnie zaznaczoną, soczewkowatą strukturę wyróżniającą się spośród otaczających skał (Fot. JKC 4.2.2) . Jest to jedna z typowych postaci bioherm gąbkowych zbudowanych z twardego, odpornego wapienia skalistego. Bioherma ta przykryta jest warstwą kruchego wapienia płytowego, łatwiej ulegającego procesom wietrzeniowym. Podobne struktury znajdziemy jeszcze w kilku innych punktach kamieniołomu (stanowisko 1a).

Stanowisko 2

Podążając dalej wzdłuż północnych krawędzi kamieniołomu widzimy leżące na dnie bloki skalne – pozostałość prac wydobywczych. Poszukajmy wśród nich skamieniałości.

Na jednym z nich z podpisem „skamieniałości” znajdziemy dobrze zachowaną całą gąbkę (Fot. JKC 4.2.3) oraz wiele mniejszych fragmentów gąbek. Jak już wiemy te skamieniałości najczęściej spotyka się w obrębie bioherm lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Duże nagromadzenie gąbek znajduje się w osypisku pod lejem krasowym – najczęściej wypreparowane, swobodnie leżą wśród gruzu skalnego. Amonity występują tu niezwykle rzadko. Dość częste są natomiast ramienionogi rynchonelle (głównie z rodzaju Septaliphoria i Lacunosella) oraz terebratule. Nierzadko znaleźć można również pancerze krabów, pojedyncze człony łodyg liliowców (w postaci drobnych i krótkich wałeczków z węglanu wapnia), fragmenty jeżowców przeważnie niewielkie płytki i kolce.

Stanowisko 3

Kolejny ciekawy geologicznie obiekt w kamieniołomie to spoczywający nieopodal poprzedniego blok skalny częściowo pokryty żeberkową formą polewy naciekowej, zbudowanej z drobnokrystalicznego węglanu wapnia. Polewa jest najczęściej spotykaną formą szaty naciekowej zajmującej duże powierzchnie ścian i dna korytarzy jaskiniowych, a w obrębie namuliska tworzącej niekiedy wiele warstw. Zastanówmy się, dlaczego bloki skalne na dnie wyrobiska pokryte są polewą naciekową?

Leżące luzem w kamieniołomie bloki skalne, pokryte różnymi formami nacieków, mogą świadczyć o istnieniu dawniej, w obrębie zniszczonej dziś góry, pustek skalnych, w których następowała krystalizacja węglanu wapnia w formie nacieków. Bardzo możliwe, że pustki te stanowiły fragment większego ciągu jaskiniowego, np. Jaskini Kielniki, zniszczonego w trakcie eksploatacji kamieniołomu (Fot. JKC 4.2.4) .

Stanowisko 4

Obserwując północne ściany kamieniołomu około 50 m dalej zauważymy wyraźne wcięcie w skałach wypełnione luźnym materiałem (Fot. JKC 4.2.5) . Jest to naturalny przekrój przez lej krasowy z rozmycia (istnieją jeszcze leje zapadliskowe). Powstał on dzięki rozpuszczającej działalności wód opadowych, które spływały w głąb wzdłuż szczelin znajdujących się w skałach. Leje krasowe są zatem formami krasu powierzchniowego. Przyjmują zazwyczaj kształt zbliżony do misy – okrągły lub eliptyczny, czasami nieregularny. Średnice lejów wynoszą średnio od dwóch do kilku metrów, a ich głębokość sięga do około 10 m, choć bywają też znacznie większe. Stoki lejów są przeważnie symetryczne i nachylone pod kątem 20o-30o. Na obszarze Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej leje krasowe są zazwyczaj zamknięte, a dno ich wypełniają osady – pokrywa lessowa często znacznej miąższości, „piaski formierskie” lub czerwone gliny typu „terra rossa” – pozostałość po rozpuszczaniu wapieni. Terra rossa powstaje jako produkt wietrzenia skał wapiennych w ciepłym klimacie. Składa się głównie z tlenków i wodorotlenków żelaza (nadającym jej charakterystyczną czerwoną barwę) oraz glinu. W kamieniołomie zauważymy ją także przy szczycie przeciwległej krawędzi wyrobiska (stanowisko 5) (Fot. JKC 4.2.6) .

Stanowisko 5

Ciekawa, z geologicznego punktu widzenia, jest zachodnia – najwyższa ściana kamieniołomu (Fot. JKC 4.2.7) . Zadaniem uczniów jest odszukanie widocznych w niej obiektów geologicznych. Poza wspomnianymi na początku soczewkami bioherm wyróżnić w niej można wapienie grubo- i cienkoławicowe oraz zaburzające je liczne uskoki. Na jednym z nich rozwinęła się Jaskinia w Kielnikach, której otwór znajduje się w tej ścianie (Fot. JKC 4.2.8) . Do otworu prowadzi stroma ścieżka. Podchodzimy do otworu i zwracamy uwagę na różnicę temperatur pomiędzy wnętrzem jaskini a otoczeniem – latem zdecydowanie niższą niż na powierzchni, a zimą, zwłaszcza podczas mrozów – wyraźnie wyższą. U stóp ściany zauważymy stożki usypiskowe.

Wracamy do wyjścia z kamieniołomu.