Opis trasy wycieczki:
Jedziemy szosą po lekko wznoszącej się równinie ku pasmu gór, które wyrasta ponad równinę wzdłuż równej linii rozcinanej jedynie przez doliny potoków. Krawędź górska założona jest na uskoku ramowym tzw. rowu górnej Nysy Kłodzkiej wypełnionego skałami osadowymi górnej kredy. Wzdłuż tego uskoku graniczą utwory 2 różnych formacji skalnych – osadów kredy górnej oraz, znacznie starszych, skał metamorficznych masywu Śnieżnika
(Rys. S1/2)
. Góry takie jak Masyw Śnieżnika wypiętrzone ponad otoczenie wzdłuż uskoków nazywamy górami blokowymi. Są one dziś niszczone przez czynniki egzogeniczne, czyli związane z oddziaływaniem klimatu (wietrzenie skał), wód płynących (erozja) i grawitacji (ruchy masowe). O ruchach blokowych na uskokach świadczy deformacja utworów kredy górnej leżących poziomo w podłożu rowu górnej Nysy Kłodzkiej, a spiętrzonych i ustawionych prawie pionowo na kontakcie ze skałami Masywu Śnieżnika. Skały tak ustawione obejrzymy w następnym punkcie wycieczkowym.
Chociaż na naszej drodze do Międzygórza nie oglądamy żadnych odkrywek warto jednak zdać sobie sprawę czym jest i jak powstała tak dobrze widoczna krawędź górska. Jest ona rozcinana przez głęboko wcięte doliny potoków spływających z gór w kierunku przedpola. Jednym z nich jest potok Wilczka tworzący znany wodospad, który jest głównym celem naszej wycieczki.
Do Międzygórza wjeżdżamy ul. Wojska Polskiego. Zatrzymujemy się na parkingu przy Hotelu pod Wodospadem (parking)
(Rys.S1/3)
i schodzimy oznaczoną ścieżką około 100 m w dół głęboko wciętej doliny Wilczki (lokalizacja GPS 50o13’45.25”N/16o45’35.83”E). Potok tworzy tu piękny wodospad o wysokości 23 m pod którym utworzył się skalny kanion. Całość stanowi jeden z najpiękniejszych obiektów tego typu w Sudetach.
(Fot. S1/1)
Ponad progiem skalnym zbudowanym z gnejsów przerzucony jest mostek, a dalsze punkty obserwacyjne są położone ponad stromymi stokami doliny, po obu jej stronach.
Z geologicznego punktu widzenia znajdujemy się w obrębie krystaliniku lądecko-śnieżnickiego, który buduje całą wschodnią część Ziemi Kłodzkiej. Oprócz młodych, cienkich pokryw osadów czwartorzędowych dominują tu skały metamorficzne, czyli przeobrażone pod wpływem wysokich ciśnień i temperatur na znacznych głębokościach w skorupie ziemskiej. Przeobrażeniom metamorficznym mogą ulegać skały pierwotnie osadowe i wulkaniczne, czyli powstające na powierzchni ziemi, ale także skały magmowe – plutoniczne krzepnące w głębi skorupy ziemskiej.
W metamorfiku lądecko-śnieżnickim mamy do czynienia ze skałami formacji strońskiej (nazwa pochodzi od miasta Stronia Śląskiego) oraz dwoma głównymi kompleksami gnejsowymi: ortognejsami śnieżnickimi (nazwa od szczytu Śnieżnika) i gnejsami gierałtowskimi (nazwa od wsi Gierałtów koło Stronia Śląskiego). Pierwsze z nich reprezentują pierwotne skały osadowe i wulkaniczne, które powstały w okresie od późnego proterozoiku po wczesny kambr (ponad 500 mln lat temu). Dziś są to łupki łyszczykowe i paragnejsy, czyli przeobrażone skały osadowe z wkładkami marmurów (Krowiarki, Stronie Śląskie, Kletno), amfibolitów, kwarcytów i łupków łyszczykowo-grafitowych. Skały formacji strońskiej występują dziś w wąskich, zafałdowanych pasmach wachlarzowato rozchodzących się od Krowiarek ku S, ESE i NE leżących między dużymi masami gnejsów
(Rys. S1/2)
. Ortognejsy śnieżnickie, czyli zdeformowane granity, intrudowały – tworzyły intruzje w skały formacji strońskiej 505 – 490 mln lat temu w późnym kambrze.
Przedmiotem obserwacji geologicznych w okolicach wodospadu Wilczki są gnejsy odsłaniające się w drodze oraz w skałkach na zboczach doliny. Są to skały drobnoziarniste lub średnioziarniste, o barwie szarej lub żółtawo-szarej o charakterystycznej warstewkowej lub soczewkowej, często zaburzonej strukturze. Tło skały zbudowane jest z ziaren kwarcu i skaleni oraz plastrów ciemnych blaszek biotytu. W soczewkowatych nabrzmieniach dominuje kwarc i skalenie. W ten sposób skład mineralny gnejsów odpowiada ściśle składowi granitów. Gnejsy, które oglądamy wokół wodospadu należą do gnejsów gierałtowskich Są one wynikiem procesu migmatytyzacji, który polega na stopniowym upłynnianiu skał w temperaturze przekraczającej 700-750o C przy obniżonym lokalnie ciśnieniu. Skała o większym stopniu plastyczności ma zaburzoną strukturę, częste są w niej nieregularne nabrzmienia, soczewy i fałdy zbudowane z drobnokrystalicznej masy skaleniowo-kwarcowej. Masy migmatytów, lżejsze od otoczenia skalnego, wykazują tendencję do ruchu wznoszącego z głębokości rzędu 15 – 20 km. W metamorfiku lądecko-śnieżnickim odpowiadają one za sformowanie widocznej dziś kopułowej struktury jednostki budując wewnętrzne partie kopuł gnejsowych. Struktury takie obserwować możemy oczywiście jedynie w skali mapy geologicznej
(Rys. S1/2)
. Migmatyczne gnejsy gierałtowskie powstały około 340 mln lat temu, czyli już we wczesnym karbonie.
Ze skałami formacji strońskiej i ortognejsami śnieżnickimi będziemy mieli do czynienia w innych punktach naszej trasy.
Zwróćmy teraz uwagę na zagadnienia geomorfologiczne, związane z rozwojem górskich dolin rzecznych, typów erozji i genezy wodospadów. Wodospad Wilczki jest pięknym przykładem takiej formy rzeźby terenu. Dolina Wilczki jest typową doliną górską o charakterze skalistego wąwozu wciętego w otaczające zbocza do 30 m. Dolina jest wynikiem erozji wgłębnej, czyli stopniowego pogłębiania koryta potoku przez przetaczanie i wleczenie bloków skalnych, które przy tej okazji ulegają zaokrągleniu i stają się otoczakami.
Dno doliny jest wąskie, jej zbocza strome, a przekrój poprzeczny – w kształcie litery V. Jednocześnie prostolinijny przebieg doliny Wilczki świadczy o tym, że powstała ona na linii uskoku, wzdłuż którego gnejsy uległy skruszeniu i rozpadowi na bloki. Wykorzystywanie takich stref „osłabień” skały jest typowe dla dolin rzek górskich. Sam skalny próg wodospadu zbudowany z gnejsów twardszych niż otoczenie skalne, ulega stopniowemu niszczeniu poprzez zwalanie się głazów z jego stropu, zwłaszcza w czasie wzmożonych przepływów. Zjawisko to powoduje stopniowe cofanie się progu skalnego w górę doliny – taki rodzaj działalności rzeki nazywamy erozją wsteczną. Z czasem może ono doprowadzić do „przepiłowania” całego grzbietu górskiego. U podstawy wodospadu Wilczki wytworzyło się obszerne zagłębienie dna – tzw. kocioł eworsyjny. Powstał on poprzez obracania przez strumień wody głazów, które wwiercają się w dno pod wodospadem
(Rys. S1/4)
.
Z wodospadu Wilczki możemy udać się czerwonym szlakiem turystycznym na górę Igliczną pod szczytem której stoi pielgrzymkowy kościółek Matki Boskiej Śnieżnej. Roztacza się stąd przepiękny widok na dolinę Nysy i zamykający horyzont grzbiet Gór Orlickich. Wycieczka na Igliczną trwa jednak około 3 godzin i stanowi wyłącznie propozycję uzupełniającą. Warto także podjechać do centrum Międzygórza. Ponad rozejściem się ulic Śnieżnej i Sanatoryjnej stoi kamienny, neoromański kościół Św. Krzyża z 1911 r. Z naszego punktu widzenia interesujące są jego kamienne ściany zbudowane z bloków różnorodnych gnejsów Masywu Śnieżnika. Występują tu typowe gnejsy śnieżnickie – o dużych, zaokrąglonych oczkach skaleniowych „opływanych” przez pakiety kwarcowo-skaleniowo-łyszczykowe, a także gnejsy migmatyczne, gierałtowskie o typowych strukturach warstewkowych, czasem zaburzonych fałdowo.
(Fot. S1/2)
. Obejrzenie muru kościoła daje nam wgląd w rozmaitość i piękno skał krystalicznych budujących Masyw Śnieżnika.
