PUCHACZÓWKA – KLETNO
Punkt wycieczkowy 1.2 (S 1.2)

Stanowisko 1

Stanowisko 2

Stanowisko 3

Stanowisko 4

Stanowisko 5

Stanowisko 6

Opis trasy dojazdu:
Po zakończeniu wycieczki do Międzygórza jedziemy szosą w stronę Bystrzycy Kłodzkiej i z jej obwodnicy skręcamy ku wschodowi jadąc przez Pławnicę i Idzików wjeżdżamy ponownie w obszar Masywu Śnieżnika w kierunku przełęczy Puchaczówka. Po drodze mamy okazję do zatrzymania się przy dwóch, bardzo interesujących punktach, w Idzikowie i w Białej Wodzie. W Idzikowie, na końcu wsi znajduje się ostatni przystanek autobusowy z placem umożliwiającym zawrócenie autobusu. Opis trasy wycieczki:

Stanowisko 1 Idzików – „Pasterskie Skały”

„Pasterskie Skały” to grupa ustawionych południkowo, efektownych skałek reprezentujących osady kredy górnej w pobliżu kontakty ze skałami krystalicznymi Masywu Śnieżnika. Dochodzimy do nich wąską droga asfaltową oznaczoną niebieskim szlakiem turystycznym, ok. 800 m na N od ostatniego przystanku autobusowego na E skraju wsi Idzików (lokalizacja GPS 50o16’18.75”N/16o44’51.23”E). Autobus należy zostawić w pobliżu przystanku, samochodem osobowym można podjechać drogą (trudności z parkowaniem).

Skałki ustawione na szczycie wydłużonego wzgórza mają formę płaskich, stromo ustawionych ścian skalnych o wysokości 6-10 m, szerokości 8-20 m i grubości zaledwie 1,5-3 m (Fot. S1/3) . Zbudowane są ze zlepieńców i piaskowców idzikowskich reprezentujących górnokredową pokrywę osadową rowu górnej Nysy Kłodzkiej. Są to utwory dawnych delt rzecznych utworzonych u wylotu dolin rzek rozwiniętych na obszarze metamorfiku lądecko - śnieżnickiego. Rzeki te erodowały skały metamorficzne i składały materiał piaszczysty i żwirowy na przedpolu gór, w strefie brzegowej ciepłego i dość płytkiego morza, które w górnej kredzie (100 do 80 mln lat temu) opływało wyspy zbudowane ze skał krystalicznych. Najciekawsze jest jednak ułożenie warstw piaskowców i zlepieńców, jakie możemy zobaczyć w skałkach. Są one ustawione pionowo! Takie ustawienie skał, o których wiemy, że dalej od strefy kontaktowej zalegają poziomo, jest wynikiem ich poddarcia na uskokach oddzielających rów górnej Nysy Kłodzkiej od Masywu Śnieżnika.

Spod skałek roztacza się rozległy widok na rów górnej Nysy. Są one również znanym i opisywanym miejscem wspinaczkowym.

Stanowisko 2

Po zwiedzeniu „Pasterskich Skał” jedziemy dalej szosą w stronę Siennej i Stronia Śląskiego w górę doliny potoku Biała Woda. Po przejechaniu około 1,3 km po prawej stronie drogi widoczne jest odsłonięcie w postaci ściany skalnej o wysokości kilku m, a przy nim niewielki parking (Fot.S1/4) (lokalizacja GPS 50o16’4.29”N/16o46’5.35”E).

Odsłaniają się tutaj tzw. gnejsy śnieżnickie, skały odgrywające ogromną rolę w budowie geologicznej Masywu Śnieżnika (por. punkt wycieczkowy S.1.1). Są to gnejsy grubooczkowe, słojowo-oczkowe i soczewkowe z przeławiceniami gnejsów słojowych (Fot.S1/5) . Oczka skaleniowe i skaleniowo-kwarcowe mają średnice do 3-4 cm, są one „opływane” przez nieregularne warstewki kwarcowo-skaleniowo-łyszczykowe. Takie skały, zwane przez geologów ortognejsami, powstały w wyniku intensywnej deformacji polegającej na rozcieraniu i mieleniu granitów w warunkach podwyższonych ciśnień i temperatur, które umożliwiają rekrystalizację minerałów. Widoczne w skale duże, zaokrąglone lub spłaszczone oczka skaleniowe są właśnie wynikiem zdeformowania dużych, regularnych kryształów skaleni w pierwotnych granitach (Rys.S1/5) .

Wokół odsłonięcia na zboczach doliny Białej Wody widoczne są rumosze skalne i nagromadzenia większych bloków skalnych o wielkości od 0,5 do 1 m. Są one wynikiem wietrzenia i rozpadu skałek gnejsowych w warunkach zimnego klimatu na przedpolu lądolodów plejstoceńskich. Sam lądolód skandynawski nie dotarł w Masyw Śnieżnika, ale jego wpływ, poprzez wietrzenie mrozowe, na powstawanie blokowisk i skałek będziemy jeszcze obserwować w wielu miejscach.

Stanowisko 3

Jedziemy dalej szosą ku wschodowi wspinając się serpentynami aż na przełęcz Puchaczówka (864 m n.p.m.), oddzielającą pasmo Krowiarek od Masywu Śnieżnika, którego ostatnią kulminacją ku północy jest Czarna Góra (1206 m n.p.m.). Przełęcz jest wylesiona (lokalizacja GPS 50o15’51.89”N/16o48’47.47”E). Możemy z niej podziwiać rozległe widoki na Masyw Śnieżnika, Krowiarki i Góry Złote. Jest ona doskonałym punktem widokowym, z którego można studiować tworzenie się rzeźby górskiej (Fot. S1./6) . Wyraźnie widoczne są spłaszczenia na grzbietach górskich rozcinane przez głęboko wcięte doliny rzeczne. Takie spłaszczenia są pamiątką po procesach wyrównywania krajobrazu w okresie paleogenu i neogenu, a więc w ciągu ostatnich 65 mln lat. Procesy wietrzenia w ciepłym klimacie tych okresów (dawniej zwanych trzeciorzędem) oraz znoszenia materiału skalnego do obniżeń (tzw. denudacja) prowadzą z czasem do powstania równin zwanych też prawierówniami. Aktywność tektoniczna powoduje rozbicie takich spłaszczeń i ponowną fazę ich rozcinania przez rzeki – aż do powstania kolejnej prawierówni. Na obszarze gór Ziemi Kłodzkiej powstały trzy poziomy takich spłaszczeń oddzielonych od siebie dzisiaj przez strome stoki. Najniższy poziom jest obecnie rozcinany przez doliny wciosowe (por. punkt wycieczkowy S.1.1.)

Rejon przełęczy Puchaczówka stanowi fragment oligoceńskiego zrównania, które jest rozcięte doliną Konradowskiego Potoku. Po względem geomorfologicznym interesujący jest górny fragment doliny Konradowskiego Potoku, tzw. Przyrowie, gdzie można zaobserwować spłaszczenia na stokach rozcięte procesami erozyjnymi, a także nieckowate nisze niwalne, które powstały w plejstocenie jako zaczątki nigdy nie rozwiniętych lodowców górskich. Znajdująca się na przełęczy kapliczka o owalnym kształcie datowana jest na ok. 1781 r.

Dodatkową atrakcją Czarnej Góry jest krzesełkowy wyciąg pod jej szczyt z doliny Siennej poniżej Puchaczówki. Z platformy widokowej obserwujemy otaczający krajobraz – Góry Bialskie i Złote, Krowiarki, sam szczyt Śnieżnika (1425 m n.p.m.), a na dalekim horyzoncie – Góry Bardzkie.

Po zapoznaniu się pochodzeniem rzeźby górskiej i krajobrazem tej części Sudetów zjeżdżamy w dół ku Siennej – małej miejscowości turystycznej, znanego centrum sportów narciarskich, a następnie wąską drogą jedziemy w stronę Kletna.

Stanowisko 4

Około 2200 m od centrum Siennej po prawej stronie leśnej drogi znajduje się udostępniona turystycznie sztolnia nieczynnej kopalni rudy uranowej. Jest to Podziemna Trasa Turystyczno-Edukacyjna (Fot.S1./7) (lokalizacja GPS 50o14’51.59”N / 16o50’48.31”E). Zwiedzenie sztolni daje nam okazję do zapoznania się z historią górnictwa w tym rejonie, zwłaszcza interesującej historii górnictwa uranu, ale także odczucie specyficznej atmosfery tego podziemnego świata.

Trasa jest czynna przez cały rok w godzinach 9-17. Zwiedzanie trasy tylko z przewodnikiem. Rezerwacji biletów można dokonać pod numerem telefonu 601 889 242 lub pocztą elektroniczną na adres kontakt@kletno.pl .

W roku 1948 stwierdzono silną radioaktywność starych hałd przy średniowiecznych sztolniach w Kletnie. Po ich wyeksploatowaniu rozpoczęto budowę kopalni o nazwie „Kopaliny”, która była całkowicie kontrolowana przez władze ówczesnego Związku Radzieckiego. W trakcie działalności kopalni trwającej do początku 1953 roku, wykonano wyrobiska o całkowitej długości 37 kilometrów, w tym 20 sztolni, a także 3 szyby o głębokościach 83-150 metrów. Sztolnię nr 18 byłej kopalni uranu, będącą systemem wyrobisk w najwyżej położonej części kopalni, udostępniono do zwiedzania (z przewodnikiem) w 2002 r. Trasę, o długości około 200 metrów, przechodzi się chodnikami oglądając po drodze podświetlone, naturalne wystąpienia miejscowych minerałów (fluorytu, kwarcu i innych). W sztolni nie stwierdzono przejawów promieniowania radioaktywnego, a temperatura wewnątrz wynosi około +7°C. Ciekawostką jest to, że w sztolni zimuje 20-30 nietoperzy zaliczanych do sześciu gatunków (głównie nocek duży). W otoczeniu wejścia do sztolni stoją tablice edukacyjne objaśniające budowę geologiczną, mineralogię i genezę złoża uranu w Kletnie.

Sama sztolnia jest założona w obrębie gnejsów śnieżnickich – słojowo-oczkowych i grubooczkowych. W skałach tych pojawiają się żyły kwarcowe i fluorytowe. Rejon sztolni leży w obrębie tzw. strefy tektonicznej Kletna o szerokości około 250-600 m i przebiegu SE-NW, która związana jest z nasunięciem gnejsów śnieżnickich na łupki łyszczykowe i paragnejsy formacji strońskiej w kierunku południowo-zachodnim (Rys. S1/2) . Tego typu strefy kontaktów tektonicznych są często predysponowane do występowania mineralizacji rudnych.

Stanowisko 5

Kilkaset m poniżej sztolni droga do Kletna przebiega w okolicy dużej hałdy (lokalizacja GPS 50o14’36.1”N/16o51’4.48”E). Została ona częściowo zagospodarowana – znajduje się tu drewniana wiata oraz tablice edukacyjne. Hałda jest interesująca ze względu na występujące tu skały i minerały. W dolinie Kleśnicy – potoku przepływającego przez Kletno – od połowy XIV w eksploatowano okresowo rudy żelaza, srebra, miedzi a także fluoryt i marmury.

Dla zainteresowanych:Pierwsze wzmianki wskazujące na wydobywanie rud żelaza w rejonie Kletna pochodzą z XIV w. Wojny husyckie w XV w. nie sprzyjały działalności górniczej na tym obszarze. Po wojnach husyckich, ożywienie działalności górniczej nastąpiło w XVI w po ustanowieniu przez Henryka Starszego (księcia ziębickiego i hrabiego kłodzkiego) w 1497 r. wolności poszukiwań górniczych. Z początków XVI w. pochodzą informacje o istnieniu w Kletnie sztolni Św. Pawła i Św. Jakuba. Przedmiotem eksploatacji były rudy żelaza na potrzeby miejscowych hut w Morawie, Stroniu i Strachocinie. Ich produkcja wynosiła ok. 10 t rocznie. Nasilenie prac górniczych nastąpiło w II połowie XVI w. po stwierdzeniu występowania w Kletnie mineralizacji srebronośnej. Podjęta w 1577 r. eksploatacja rud srebra w Kletnie w „Mrocznej Sztolni” nie przyniosła jednak oczekiwanych rezultatów. Przerwę w działalności górniczej spowodowała wojna trzydziestoletnia. Jej wznowienie nastąpiło w II połowie XVII w. W Kletnie podjęto wydobycie rud miedzi na potrzeby kuźnicy miedzi działającej w Morawie do 1684 r. Ożywienie działalności hutniczej nastąpiło w latach 1843 – 1864. Źródłem surowca były złoża magnetytu w Janowej Górze, Kletnie i w Siennej Prace poszukiwawcze za rudami żelaza podejmowane były także w latach 1922–1924 i 1938–1940 r. Występowanie fluorytu w Kletnie wzbudziło zainteresowanie w połowie XIX w. Jego eksploatację prowadzono w latach 1855 – 1866. Występowanie fluorytu w Kletnie wzbudziło ponownie zainteresowanie możliwością jego eksploatacji po II wojnie światowej. Równocześnie prace poszukiwawcze prowadzone przy współudziale służby geologicznej ZSRR doprowadziły do odkrycia w 1948 r. rud uranu. Wydobycie rud uranu prowadzono w Kletnie do 1953 r. a fluorytu do 1958 r. Wydobyto 20,7 t uranu i 16 tys. t fluorytu. Działalność górnicza została zakończona wskutek wyczerpania zasobów, a eksploatacja marmurów – z powodu konieczności ochrony Jaskini Niedźwiedziej.

Do dzisiaj w całej okolicy i na hałdach znaleźć można ciekawe okazy mineralogiczne. Na naszej, dużej hałdzie są to bloczki białych wapieni krystalicznych, czyli marmurów, zielone i szaro-zielone erlany – skały zbudowane z węglanów (kalcyt, dolomit) oraz krzemianów wapnia i magnezu, ciemnozielone amfibolity, różne gnejsy i łupki łyszczykowe, a także kwarc często w zespołach kryształów, ametyst (fioletowa odmiana kwarcu), jasno- i ciemnofioletowy lub zielony fluoryt (fluorek wapnia). Warto więc zatrzymać się na hałdzie zapoznając się z tablicami edukacyjnymi i zbierając okazy. Jest to także dobry punkt na odpoczynek i posiłek terenowy.

Zjeżdżamy do doliny Kleśnicy w Kletnie i skręcamy w prawo szosą w kierunku dużego parkingu przed dojściem do Jaskini Niedźwiedziej – najbardziej znanego obiektu turystycznego w Masywie Śnieżnika. Po zachodniej stronie szosy mijamy duży, nieczynny kamieniołom pozostały po eksploatacji wapieni krystalicznych (marmurów strońskich), z widocznymi kilkoma poziomami wydobywczymi. Obecnie kamieniołom jest zagospodarowanym miejscem turystycznym. Odsłonięte są w nim białe, drobno- i średnioziarniste, masywne wapienie dolomityczne. Ich ławice są nachylone ku NE pod kątem 15-300. Zalegającą one wśród łupków łyszczykowych formacji strońskiej. W kierunku SW, w odległości około 300 m, leży drugi, również nieczynny, kamieniołom wapieni krystalicznych. W obu kamieniołomach zaprzestano eksploatacji już w latach 1970. ze względu na konieczność ochrony wspomnianej jaskini. Nie ulega bowiem wątpliwości, że przyrodnicza wartość jaskini jest nieporównywalna z ekonomiczna wartością eksploatacji marmurów. Tak więc ochrona przyrody ma w Kletnie pierwszeństwo nad działalnością gospodarczą.

Stanowisko 6

Następnym celem naszej wycieczki jest Jaskinia Niedźwiedzia. Znajduje się ona około 1100 m na SSW od parkingu (lokalizacja GPS 50o14’2.47”N/16o50’33.5”E). Trasę tę trzeba odbyć pieszo, ewentualnie można skorzystać z mikrobusów akumulatorowych.

Jaskinia jest czynna codziennie (oprócz poniedziałków) w godzinach 9.00-16.40. Zwiedzanie jaskini tylko z przewodnikiem. Zalecane jest wcześniejsze dokonanie rezerwacji biletów drogą telefoniczną pod numerem 74 814 12 50 lub elektroniczną na adres rezerwacja@jaskinaniedzwiedzia.pl. Prowadzona jest także internetowa sprzedaż biletów.

Jaskinia Niedźwiedzia została odkryta w 1966 roku, w czasie prowadzenia eksploatacji w kamieniołomie wapieni krystalicznych. Obecnie jest to rezerwat przyrody, obejmujący dno doliny Kleśnicy i NW zbocze góry Stromej. Ochronie podlegają zjawiska i formy krasowe w dolinie takie jak ponory, wywierzyska, szczeliny krasowe; flora porastająca zbocze góry oraz sama, największa w Sudetach, jaskinia. Powstała ona w wapieniach krystalicznych tworzących soczewę o wymiarach ok. 2 km długości i 400 m szerokości, tkwiącą w obrębie łupków łyszczykowych formacji strońskiej. Jest ona efektem procesu krasowienia skały wapiennej, czyli rozpuszczania wapieni pod wpływem wód podziemnych. Tworzy ją około 2,5 km korytarzy i komór rozmieszczonych w trzech poziomach. Występują tu wszystkie formy naciekowe, takie jak stalaktyty, stalagmity, stalagnaty, kolumny, draperie, kaskady, polewy oraz misy martwicowe (Rys. S1/6) (Fot. S1/8) . Na obszarze jaskini występują grube namuliska, które zawierają liczne kości zwierząt jaskiniowych, a szczególnie liczne kości i czaszki niedźwiedzia jaskiniowego (Ursus spelaeus), od których przyjęto nazwę jaskini. Znaleziono również szczątki lwa jaskiniowego, hieny jaskiniowej i nietoperzy. Od roku 1983 środkowy ciąg jaskini o długości około 400 m jest udostępniony do zwiedzania. Przed wejściem do jaskini zbudowano specjalny pawilon. W roku 2012 odkryto nie znane dotąd partie jaskini, m.in. nową wielką salę, która obecnie jest przedmiotem badań naukowo i speleologicznych. Zwiedzanie jaskini jest możliwe tylko z przewodnikiem w zorganizowanej grupie. Daje ono niezapomniane przeżycia.

Zainteresowanym geologią można polecić zwiedzenie ekspozycji prywatnego Muzeum Ziemi, mieszczącego się koło parkingu PTTK przy drodze do Jaskini Niedźwiedziej.

Muzeum jest czynne od wtorku do niedzieli w godzinach 9-18. Rezerwację można zrobić telefonicznie pod numerami 748 140 828 i 607 074 052 lub drogą elektoniczną na adres kontakt@muzeumkletno.pl.

SPIS ILUSTRACJI

• Rys. S1/2. – Mapa geologiczna wschodniej części Ziemi Kłodzkiej.
• Rys. S1/3. – Mapa topograficzna rejonu Międzygórze – Sienna - Kletno.
• Rys. S1/4. – Schemat powstawania wodospadu.
• Rys. S1/5. – Schemat powstawania ortognejsów.
• Rys. S1/6. – Przekrój przez jaskinie krasową i podstawowe formy krasowe.
• Fot. S1/3. – Pasterskie Skały w Idzikowie. Prawie pionowo ustawione zlepieńce górno-kredowe. (fot. A.Ihnatowicz)
• Fot. S1/4. – Skałka gnejsowa w dolinie Białej Wody, przy drodze do Siennej (fot. A.Ihnatowicz)
• Fot. S1/5. – Ortognejsy śnieżnickie z bliska (fot. A.Ihnatowicz)
• Fot. S1/6. – Widok z Przełęczy Puchaczówka ku północy (fot. A.Ihnatowicz)
• Fot. S1/7. – Podziemna sztolnia “uranowa” w Kletnie. Wejście po lewej stronie (fot. A.Ihnatowicz)
• Fot. S1/8. – Jaskinia Niedźwiedzia – nacieki kaskadowe na ścianie jaskini. (fot.J.Pacuła)