Opis trasy dojazdu:
Rys.GS.4.1.2
Trasa wycieczki rozpoczyna się w Kielcach. Jedziemy w kierunku Krakowa droga krajową nr 762. Po ok. 13 km dojeżdżamy do zjazdu na Małogoszcz i skręcamy w prawo
(
Rys. GS 4.1.1).
We Korzecko przy barze „Okrąglak” znajduje się parking. Zostawiamy tu autokar, przechodzimy na północną stronę szosy, skąd polnymi drogami (około 700 m) dostajemy się na grzbiet Laskowej Góry, będącej punktem naszej wycieczki
(Rys. GS 4.1.2).
Obserwacje zaczniemy od skarp niewielkich wyrobisk, ukrytych w zagajniku na zboczu, na północ od nieczynnego łomu wapieni.
Rys.GS.4.1.3
W przylegającym od północy obniżeniu, rozdzielającym pasmo Laskowej Góry od garbów na południowych zboczach Żebrowicy, Zegzeli i Sosnówki, pod gliniastą warstwą zwietrzelin i osadów dolinnych, leżą czerwone iłowce i mułowce) z wkładkami piaskowców, powstałe w późnym triasie
(Ryc. GS 4.1.3).
Stosunkowo niska odporność skał górnotriasowych na erozję spowodowała utworzenie nieckowatego obniżenia.
Fot.GS.4.1.1
W zapełzniętych ściankach niewielkiego, nieczynnego wyrobiska, ukrytego w zagajniku około 20 m od krawędzi łomu (
lokalizacja GPS 50°48’25.6”N/20°24’48.6”E) i w skarbce przy drodze sypią się nieforemne bryły bardzo twardych szarych piaskowców. Tworzące je drobne ziarna piasku kwarcowego tkwią w spoiwie ilasto-krzemionkowo-węglanowym, a zawarte związki żelaza miejscami nadają wietrzejącej skale rdzawy odcień. Piaskowce powstały u schyłku jury środkowej, w keloweju, w środowisku głębokiego szelfu morskiego. W skałach tych brak jest widocznych szczątków organicznych. Natomiast w skarbce drogi, około 12 m od krawędzi łomu wapieni, na powierzchniach piaskowców wietrzenie wypreparowało nieregularne, kręte bioglify
(Fot. GS 4.1.1).
Są one fragmentami wypełnień kanałów wydrążonych przez bezkręgowce, żerujące na powierzchni dna oraz w wierzchniej warstwie osadu. Kanały były wypełniane materiałem przetworzonym przez zwierzęta, czyli w swej strukturze nieco odmiennym, niż osad, w którym zostały wydrążone. To pierwotne zróżnicowanie zostało podkreślone przez procesy skałotwórcze i późniejsze wietrzenie. Obecność tak licznych bioglifów jest zapisem okresowego zmniejszenia ilości lub wręcz przerwy w dostawie materiału osadowego na dno morskie. Była ona spowodowana transgresją, czyli rozprzestrzenianiem się i pogłębianiem zbiornika morskiego, a pośrednio podniesieniem poziomu oceanów, które w dość szybkim tempie (jak na powolne procesy geologiczne) nastąpiło na pograniczu środkowej i późnej jury.
Fot.GS.4.1.2
Obserwacje kontynuujemy w ścianie łomu wapieni (lokalizacja GPS 50°48’24.4”N/20°24’29.4”E)
(Fot. GS 4.1.2).
Odsłonięte tu skały powstały z początkiem późnej jury, we wczesnym i środkowym oksfordzie (około 157-161 mln lat temu). Był to etap powolnego spłycania zbiornika morskiego. Na jego dnie rozpoczęło się gromadzenie mułu węglanowego ze szczątkami gąbek, które powszechnie kolonizowały szelfowy obszar basenu w całym obszarze Małopolski. Okresowe przerwy w dostawie materiału węglanowego powodowały tworzenie warstewek iłu o znikomej grubości, co stało się powodem oddzielności poszczególnych ławic.
Fot.GS.4.1.3
W północnej części łomu (pierwsze około 2 m profilu) odsłaniają się jasnobeżowe wapienie. Występują w nich fragmenty kielichów gąbek, porozrywanych przez prądy morskie. W przekroju mają postać nieregularnych parocentymetrowych wstęg i plam, ciemniejszych od monotonnego tła
(Fot. GS 4.1.3).
Fot.GS.4.1.4
Na powierzchni jednej z warstw skalnych wietrzenie wypreparowało odcisk muszli amonita – kopalnego głowonoga
(Fot. GS 4.1.4).
Dla skał jurajskich amonity, należące do poszczególnych gatunków, stanowią wskaźnik wieku osadów kopalnych. Znaleziony okaz amonita pozwala bowiem geologom odnaleźć na geologicznej skali czasu pozycję danego gatunku, a tym samym wskazać wiek skał, z których pochodzą. Pozwala określić wiek względny w stosunku do skał zawierających starsze, bądź młodsze gatunki kopalne. Wiek bezwzględny skał, a przez to i danego gatunku kopalnego, jest określony na podstawie metod fizycznych, np. na podstawie zawartości izotopów promieniotwórczych. Wiek znalezionych przez nas skamieniałości i skał jesteśmy więc w stanie określić przez porównanie do istniejących wzorców. Dla amonitów jurajskich wiek definiowany przez dany gatunek wynosi około 1-1,5 mln lat.
W nieco młodszych wapieniach, odsłoniętych w ścianie dalej na południe, gwałtownie zanikają struktury gąbkowe, co obrazuje zmianę warunków środowiska. W profilu na długości około 25 m skałę tworzą zrazu nieco ciemniejsze, a dalej stopniowo coraz jaśniejsze wapienie, zbudowane z bardzo drobnokrystalicznego wapienia. Tworzą cienkie ławice, w których miejscami widoczna jest ich pozioma laminacja (warstwowanie). Obrazuje ona pierwotną strukturę osadu, składanego na dnie pod działaniem słabych, lecz stałych prądów przydennych.
W skale widoczne są pojedyncze konkrecje jasnopopielatych krzemieni. Mają postać kul o średnicy kilku centymetrów, rzadziej nieregularnych wstęg o długości kilkudziesięciu centymetrów. Są one nagromadzeniami krzemionki (żelu krzemionkowego), migrującego w świeżo utworzonej skale, a pochodzącego z rozpuszczonych krzemionkowych igieł gąbek. Od otaczających wapieni różni je również znacznie większa twardość. Wapienie dają się zarysować np. młotkiem, podczas gdy krzemienie są twardsze od stali.
Przy południowej granicy łomu, na ostatnich około 6 metrach odsłoniętego profilu, obserwuje się stopniowy powrót drobnych plamistych struktur. Są to zaciemnienia, które w mulistym osadzie pozostały po gnijącej materii organicznej pochodzącej z ciał gąbek. Z rzadka napotyka się też pojedyncze muszle małży.
Na pograniczu mezozoiku i kenozoiku, około 65 mln lat temu nastąpiło wypiętrzenie i sfałdowanie mas skalnych. Miało to miejsce podczas alpejskich ruchów górotwórczych, które intensywnie zaznaczyły się w regionie świętokrzyskim. W Paśmie Małogoskim późniejsza erozja usunęła nadległe utwory kredowe, a często także większość profilu górnej jury, przez co luka w profilu obejmuje przeszło 1500 m. Luka ta jest jeszcze większa w Paśmie Chęcińskim, leżącym na północ od Polichna, gdzie na powierzchni w wielu miejscach odsłaniają się utwory środkowego dewonu.
Zmierzone w łomie parametry zalegania warstw skalnych, czyli ich bieg i upad wynoszą: 100/65 NE. Oznacza to, że warstwy zapadają pod kątem około 65 stopni ku północy, przy czym kierunek zapadania warstw odchylony jest o 10-stopni ku NE. Fakt, że w odsłonięciu ku południowi obserwujemy coraz młodsze warstwy skalne dowodzi, że mamy do czynienia z odwróconym położeniem warstw, tzn. warstwy starsze leżą na młodszych.
Fot.GS.4.1.6
Fot.GS.4.1.5
Efektem nacisków i ruchów tektonicznych jest też powstanie systemów spękań ciosowych, których powierzchnie poprzeczne względem uławicenia, widoczne są w ścianie łomu
(Fot. GS 4.1.5A).
Niektóre z nich stały się powierzchniami uskoków przemieszczających masy skalne. Zachowane miejscami rysy tektoniczne
(Fot. GS 4.1.6)
wskazują kierunek wzajemnego przesuwu bloków.
Fot.GS.4.1.7
Fot.GS.4.1.8
Pod wpływem nacisku tektonicznego, wewnątrz warstw wapieni zachodziło rozpuszczanie i migracja węglanu wapnia, prowadzące do utworzenia stylolitów – ciemnych zygzakowatych struktur, powleczonych warstewką nierozpuszczonych minerałów ilastych
(Fot. GS 4.1.7).
Węglan uwolniony dzięki rozpuszczaniu, wypełniał szczeliny kryształami kalcytu, które w postaci żył widoczne są na powierzchniach uskoków i spękań ciosowych
(Fot. GS 4.1.8).
Rys.GS.4.1.3
Polnymi drogami wracamy do parkingu w Korzecku. W drodze powrotnej zauważamy, że w zarośniętych płytkich wyrobiskach, zlokalizowanych na południowy wschód od łomu wapieni, wydobywano piaskowce jury środkowej, takie jakie obserwowaliśmy na północ od łomu. Na odcinku około 100 m droga biegnie zgodnie z kierunkiem grzbietu, zarazem niemal dokładnie po granicy piaskowców i wapieni. Świadczy to pośrednio o przesunięciu ku południowi granicy jury środkowej i górnej, obserwowanym w południowo-wschodniej części grzbietu Laskowej Góry. Jest ono spowodowane istnieniem uskoku o krawędzi w przybliżeniu N-S. Uskok przecina grzbiet między ścianą łomu, a tymi niewielkimi wyrobiskami (Rys. GS 4.1.3).
Z Korzecka wracamy do Kielc lub kontynuujemy wycieczkę, udając się do Zakrucza (około 12 km).
