Opis trasy dojazdu:
Wracamy ta samą drogą do Ostrowca Św. Przejeżdżamy przez centrum miasta i most na rzece Kamiennej na północ w kierunku Bałtowa. Dojeżdżamy do drogi powiatowej nr 754. Około 8 km za Ostrowcem Św., po przejechaniu miejscowości Sudół, po prawej stronie drogi znajduje się kierunkowskaz do rezerwatu "Krzemionki".
Rezerwat archeologiczny Krzemionki to jeden z najwartościowszych na świecie zabytków kultury materialnej (górnictwa) z okresu neolitu i wczesnej epoki brązu. Kopalnie krzemienia pasiastego były tutaj czynne w głębokiej starożytności, między 3900-1600 p.n.e. Najpopularniejszymi produktami wyrabianymi tu z krzemienia były czworościenne siekiery i dłuta. Obecnie krzemień pasiasty jest cenionym materiałem jubilerskim.
Kopalnie krzemienia w tym miejscu zostały odkryte w 1922 przez słynnego geologa, profesora Jana Samsonowicza. Zlokalizowano tu przeszło 2700 szybów połączonych siecią rozchodzących się promieniście chodników. Przeciętna głębokość szybu wynosi 5-6 m, maksymalna 9 m, natomiast maksymalna średnica 4-5 m. Szerokość chodników dochodzi do 0,7, a ich wysokość waha się w granicach 0,6-1,2 m.
Obecnie fragmenty wyrobisk połączono wygodną, podziemna trasą turystyczną o długości 465 m, po której oprowadza przewodnik tłumacząc wyczerpująco wszelkie kwestie związane z archeologią.
W sąsiedztwie pola górniczego znajdują się rekonstrukcje domostw z końca neolitu i początków epoki brązu (wioska neolityczna, z możliwością zorganizowania w niej zajęć interaktywnych).
Zwiedzanie obywa się tylko z przewodnikiem.
Rys.GS.6.5.1
Historia geologiczna Krzemionek – najstarsi „górnicy” z Krzemionek
Około 155 milionów lat temu, w epoce późnej jury, dzisiejsze ziemie polskie pokrywało ciepłe i płytkie morze. W miejscu Krzemionek istniała laguna morska o podwyższonym zasoleniu, w której powstawały osady wapienne. W okresach spłyceń rozwijało się tutaj życie morskich skorupiaków, takich jak kraby i krewetki
(Rys. GS 6.5.1).
Skorupiaki te są znakomitymi „kopaczami” i tworzą rozgałęziające się niekiedy na wiele metrów nory, najczęściej tworzące poziomo rozprzestrzenione nieregularne poligony (sieci), a także pionowe i ukośne tunele. Chroniły się w ten sposób przed czynnikami zewnętrznymi (prądami morskimi) i drapieżnikami, a także budowały w norach gniazda i składały jaja.
Fot.GS.6.5.1
Tak jak to ma miejsce dzisiaj, skorupiaki ściągały do tuneli szczątki materii organicznej, które ulegały rozkładowi. Gnijące fragmenty roślinne stanowiły dogodne podłoże dla rozwoju bakterii, a te z kolei były pożywieniem dla larw i młodocianych osobników skorupiaków. Możemy więc mówić o dwóch zdolnościach tych bezkręgowców: budowie skomplikowanych sieci tuneli (coś na kształt działalności „górniczej”, stąd żartobliwe określenie „najstarsi górnicy z Krzemionek”), ale także swoistej „uprawy” bakterii na potrzeby następnego pokolenia. Działalność ta miała skutki uboczne: jak wiadomo z lekcji chemii, woda o podwyższonym zasoleniu ma bardziej zasadowy odczyn (pH może osiągać 9), a taki odczyn powoduje zwiększoną rozpuszczalność krzemionki, występującej w postaci kwasu ortokrzemowego. Jednak działalność skorupiaków polegająca na koncentrowaniu substancji organicznej w norach prowadziła do procesów gnilnych, gwałtownie obniżających pH w kierunku odczynu kwaśnego. Z kolei kwaśny odczyn wody w tunelach wykopanych przez skorupiaki powodował, że krzemionka zaczynała się w tych właśnie tunelach gwałtownie wytrącać w postaci żelu, początkowo zachowując pierwotny ich kształt
(Fot. GS 6.5.1).
Dalsze wytrącanie krzemionki prowadziło do rozrostu jej skupień w osadzie kosztem otaczającej skały wapiennej, przez co tworzyły się mniej regularne buły i płaskury krzemienia. Z upływem czasu traciły one wodę przechodzą w twardą skałę krzemionkową – krzemień (SiO2). Tak więc obecność nor skorupiaków i ściągniętej do nich materii organicznej odegrała kluczową rolę w procesie wytrącania krzemionki i powstawania samych krzemieni.
W czasie schodzenia do pierwszego szybu zauważymy po drodze kształty buł i płaskur krzemionkowych. Zaraz przy wejściu do pierwszego poziomego chodnika należy poprosić przewodnika o zatrzymanie się i pokazać w stropie chodnika świetnie zachowane, wypełnione krzemionką tunele skorupiaków w postaci nieregularnej poligonalnej sieci
(Fot. GS 6.5.1).
Po zakończeniu zwiedzania rezerwatu archeologicznego w Krzemionkach godne polecenia są zajęcia interaktywne w pobliskiej wiosce neolitycznej obrazujące czynności i życie naszych przodków w neolicie. Następnie można zaplanować zwiedzanie słynnego Juraparku w Bałtowie z rekonstrukcjami dinozaurów i innych kopalnych zwierząt naturalnej wielkości. Na tym kończy się program wycieczki w Góry Świętokrzyskie.
