Budowa geologiczna Skarpy Warszawskiej, związek między morfologią terenu a budową geologiczną i wydarzeniami geologicznymi, rzeźbotwórcza działalność rzek, rozwój doliny rzecznej, wody podziemne, powstawanie źródeł zagrożenia i ochrona dolin rzecznych, wód podziemnych oraz źródeł, zlodowacenia plejstoceńskie w Polsce, glacitektonika.

ELIZEUM – ROTUNDA

Długość trasy dojazdu – 4,3 km, czas trwania dojazdu – ok. 1 godz. 15 min.

Opis trasy dojazdu:

Zjeżdżamy z powrotem ul. Oboźną w dół do skrzyżowania z ul. Browarną – Topiel (Rys. SW1/22) . Wjeżdżamy na ścieżkę rowerową, która skręca w prawo i okrąża budynek stojący przy ul. Topiel (obecnie - 2012 przebudowa ścieżki). Dalej jedziemy cały czas ścieżką ulicą Topiel, mijając ul. Zajęczą (światła), do ul. Tamka. Ulica Topiel biegnie obniżeniem pod krawędzią skarpy, które zostało zasypane. Nazwa ulicy wskazuje, że kiedyś pod skarpą były zabagnienia spowodowane wyciekami wody. Ulicą. Zajęczą jedziemy 150 m w prawo, w stronę skarpy, do ul. Dynasy*. Tu, w dolnej części skarpy jeszcze 8 lat temu znajdowało się obfite źródło (Fot. SW1/50) , związane prawdopodobnie z dolnym poziomem wód czwartorzędowych. Obszar ten dawniej musiał być bogaty w źródła i wysięki, gdyż istniał tu kanał zbierający wody, będący istotnym elementem niegdysiejszego założenia ogrodowego. Źródło zostało podłączone do kanalizacji miejskiej. Pod metalową płytą w jezdni doskonale słychać szum spływającej wody.

Na ulicy Tamka skarpa wznosi się 29 m ponad poziom wody w Wiśle. Nazwa ulicy pochodzi od XVII-wiecznych tam stawianych na brzegu Wisły oraz na cieku, który płynął tędy do Wisły. Skarpa wzdłuż ul. Tamka została starasowana i na poszczególnych tarasach postawiono budynki. W pocz. lat 90. XX w. na skarpie stwierdzono zniszczenia konstrukcji oporowych i murów domów. Między Tamką, a ul. Szczyglą skarpa została podcięta i wraz z ujściem wąwozów obudowana murem oporowym o wys. 4-6 m. Głębokość wąwozu ulicy Tamka w odcinku ujściowym wynosi 11 m, a miąższość nasypów ok. 4 m. Dno wąwozu, który powstał w utworach czwartorzędowych, sięga prawdopodobnie stropu gliny zwałowej zlodowaceń południowopolskich (Rys. SW1/29) . Wiele domów stojących na skarpie i pod nią w rejonie Tamki ma pęknięcia i uszkodzenia spowodowane ruchami skarpy.

Przekraczamy Tamkę i wzdłuż muru klasztornego sióstr Szarytek jedziemy ulicą Kruczkowskiego (przedłużeniem ul. Topiel).

Na terenie klasztornym na skarpie występuje źródło a w środkowej części zbocza skarpy (Fot. SW1/51) a przy byłym stawie (pozostałości dawnego starorzecza Wisły, które w 1980 r. zostało zasypane), blisko ogrodzenia od strony ulicy Kruczkowskiego – wysięki. Źródło to, jak i dwa inne powyżej Stacji PKP Powiśle, zostały ujęte i woda odprowadzona jest do kanalizacji.

Przejeżdżamy pod wiaduktem kolejowym, gdzie w budynku stacji PKP Powiśle usytuowano modną kawiarnię o nazwie „Bar Warszawa Powiśle PKP” (23,4 km) Następnie przejeżdżamy pod wiaduktem Alei Jerozolimskich* (Rys. SW1/22) . Za wiaduktem ścieżka skręca w prawo i prowadzi przez park. Po prawej stronie widoczny jest odnowiony ozdobny „filar” wiaduktu Mostu Poniatowskiego, mieszczący schody zejściowe na Powiśle. Przez ogrodzenie Muzeum Wojska Polskiego (też po prawej, na skarpie) widzimy działa i samoloty, stojące na terenie muzeum. W początku lat 90. XX w. na skarpie w rejonie Muzeum Wojska stwierdzono płaskie, niegłębokie ruchy masowe. Przekrój geologiczny przez skarpę w rejonie Alei Jerozolimskich pokazuje (Rys. SW 1/30) .

Jedziemy ścieżką przez park im. Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego. Po prawej (po ok. 300 m od wiaduktu Mostu Poniatowskiego) wznosi się budowla Wodozbioru (Fot. SW1/52) (23,9 km). Dziś jest to źródło wody oligoceńskiej. Obok widzimy staw, który pierwotnie, w XVIII w. był glinianką królewską. Obecnie zbiera wody sączące się ze skarpy. Wodozbiór choć ma kształt przypominający klasycystyczną rotundę, nie jest budowlą zabytkową. Powstał po II wojnie światowej.

Powyżej Wodozbioru, w skarpie, obudowane betonowym portalem, znajduje się wejście do piwnic Elizeum* – 5 piąty punkt wycieczkowy (Fot. SW1/53) (lokalizacja GPS 52o13’50.51”N/21o1’40.67”E). Nad wejściem napis po francusku „Idee d’un Elisee souterrain devoue au aux amis au aux jolies femmes” (Pomysł podziemnego Elizjum dedykowany przyjaciołom i pięknym kobietom).

W pobliżu Elizeum znajduje się Muzeum Ziemi. Aby do niego się dostać, należy poprowadzić rowery alejką za stawem i Wodozbiorem, która prowadzi łukiem do góry na skarpę. Tam dochodzimy do kładki przerzuconej nad ul. Książęcą.

Ciekawostka: Wąwozem biegnącym ul. Książęcą uchodziła do Wisły kolejna struga – Żurawka (Fot. SW1/54) . Zbierała wodę ze źródeł przy ul. Kruczej i Brackiej. Rzeczka ta płynęła z okolic dzisiejszych ulic Lindleya, Oczki i Nowogrodzkiej, gdzie znajdowała się podmokła łąka zwana Żurawieńcem. Płynęła środkiem ul. Żurawiej, która zapewne wzięła nazwę od imienia strugi. Jeszcze na pocz. XIX w. widoczne były w obrębie dzisiejszego Placu Trzech Krzyży ślady filarów mostu zbudowanego nad tym potokiem. U podnóża skarpy przy ujściu ul. Książęcej nasypy i aluwia stożka napływowego mają miąższość powyżej 10 m.

Kładką przejeżdżamy na drugą stronę ul. Książęcej (nazwa od tytułu podkomorzego Kazimierza Poniatowskiego) i jesteśmy na placyku (24,3 km), po którego dwóch stronach stoją budynki Muzeum Ziemi PAN* (Fot. SW1/55) , a obok nich kilkanaście głazów narzutowych przywiezionych tu z różnych części Warszawy (Fot. SW1/56) (Fot. SW1/57) .

W Muzeum Ziemi proponujemy zakończyć pierwszy dzień wycieczki. Tego dnia po zakończeniu trasy rowerowej lub następnego dnia rano można zwiedzić Muzeum. Do tego miejsca przejechaliśmy połowę całej trasy (24,3 km).

SPIS ILUSTRACJI

• Rys. SW1/22 – Fragment przekroju geologicznego W-E przez skarpę w rejonie ul. Bednarskiej. Skala 1:40 000. Źródło: Domosławska-Baraniecka M.D., Gadomska S., Ber A., Maksiak S, Mojski J.E., Słowański W., 1965. Atlas geologiczny Warszawy. Cz. I. Mapy i przekroje geologiczne. Instytut Geologiczny. Warszawa.

  Objaśnienia: A – antropogen; holocen: 1 – torfy, 2 – mady, 3 – piaski rzeczne; plejstocen: zlodowacenia północnopolskie: 6 – mady (zlodowacenie Wisły), 8 – piaski, piaski ze żwirem i żwiry rzeczne (zlodowacenie Wisły), 9 – osady soliflukcyjne (zlodowacenie Wisły); zlodowacenia środkowopolskie: 18 – piaski wodnolodowcowe (zlodowacenie Warty), 19 – rezidua gliny zwałowej (zlodowacenie Odry), 20 – glina zwałowa (zlodowacenie Odry), 21 – iły i mułki zastoiskowe (zlodowacenie Odry), 22 – piaski zastoiskowe (zlodowacenie Odry), 23 – piaski wodnolodowcowe i częściowo rzeczne (zlodowacenie Odry), 24 – piaski i piaski ze żwirem wodnolodowcowe (zlodowacenie Odry); zlodowacenia południowopolskie: 27 – bruk i rezydua gliny zwałowej, 28 – starsza glina zwałowa, 29 – piaski ze żwirami wodnolodowcowe (zlodowacenia południowopolskie); preglacjał: 31 – piaski, żwiry, mułki, iły; pliocen-neogen: 34 – iły, mułki, piaski.

• Rys. SW1/29 – Fragment przekroju geologicznego W-E przez skarpę w rejonie ul. Tamka. Skala 1:40 000. Źródło: Domosławska-Baraniecka M.D., Gadomska S., Ber A., Maksiak S, Mojski J.E., Słowański W., 1965. Atlas geologiczny Warszawy. Cz. I. Mapy i przekroje geologiczne. Instytut Geologiczny. Warszawa.

  Objaśnienia: holocen: 2 – mady; plejstocen: zlodowacenia północnopolskie: 7 – piaski rzeczne (zlodowacenie Wisły), 8 – piaski, piaski ze żwirem i żwiry rzeczne (zlodowacenie Wisły), 9 – osady soliflukcyjne (zlodowacenie Wisły); zlodowacenia środkowopolskie: 16 – iły i mułki zastoiskowe (zlodowacenie Warty), 20 – glina zwałowa (zlodowacenie Odry).

• Rys. SW1/30 – Fragment przekroju geologicznego W-E przez skarpę w rejonie Al. Jerozolimskich. Skala 1:40 000. Źródło: Domosławska-Baraniecka M.D., Gadomska S., Ber A., Maksiak S, Mojski J.E., Słowański W., 1965. Atlas geologiczny Warszawy. Cz. I. Mapy i przekroje geologiczne. Instytut Geologiczny. Warszawa.

  Objaśnienia: plejstocen: zlodowacenia północnopolskie: 6 – mady (zlodowacenie Wisły), 7 – piaski rzeczne (zlodowacenie Wisły), 8 – piaski, piaski ze żwirem i żwiry rzeczne (zlodowacenie Wisły); zlodowacenia środkowopolskie: 16 – iły i mułki zastoiskowe (zlodowacenie Warty), 18 – piaski wodnolodowcowe (zlodowacenie Warty), 19 – rezidua gliny zwałowej (zlodowacenie Odry), 20 – glina zwałowa (zlodowacenie Odry), 21 – iły i mułki zastoiskowe (zlodowacenie Odry), 22 – piaski zastoiskowe (zlodowacenie Odry), 23 – piaski wodnolodowcowe i częściowo rzeczne (zlodowacenie Odry); pliocen-neogen: 34 – iły, mułki, piaski.

• Fot. SW1/50 – Miejsce wypływu Źródła na ul. Dynasy.
• Fot. SW1/51 – Widok ze skarpy na ogrody ss. Szarytek.
• Fot. SW1/52 – Staw i fragment rotundy Wodozbioru w Parku im. Edwarda Rydza – Śmigłego.
• Fot. SW1/53 – Park im. Edwarda Rydza – Śmigłego. Skarpa warszawska w rejonie ul. Książęcej i wejście do Elizeum.
• Fot. SW1/54 – Dawna dolina Żurawki w pobliżu Muzeum Ziemi PAN.

• Fot. SW1/55 – Biały Pałacyk Muzeum Ziemi PAN w Al. Na Skarpie.
• Fot. SW1/56 – Willa Pniewskiego- Muzeum Ziemi PAN i głazy narzutowe przed Muzeum.
• Fot. SW1/57 –Głazy narzutowe przed Muzeum Ziemi PAN.