WZDŁUŻ CZOŁA LĄDOLODU – przejazd kolejką wąskotorową
Punkt wycieczkowy 2.3 (WPN 2.3)

Długość trasy dojazdu –3 km,
czas dojazdu – 5 min.
Czas przejazdu kolejką – 1 godz. 30 min.

Opis trasy dojazdu:

Z pensjonatu „U Jawora”, autokarem kierujemy się na Gawrych Rudę. Przejeżdżamy wąskim nasypem. Po lewej stronie mamy zabudowania Zakładu Wylęgarni i Hodowli Ryb. Po prawej stronie widać wąski zbiornik wodny. Jest to tzw. Jezioro Staw będące zwężeniem rynny polodowcowej, która kontynuuje się w dnie Zatoki Wigierki.

Kierujemy się na Płociczno, gdzie znajduje się stacja kolejki wąskotorowej – jednej z atrakcji turystycznych na terenie WPN (Fot. WPN2.3.1) . Przy stacji początkowej kolejki jest parking, W cenę biletu wliczona jest karta wstępu na teren WPN. Na terenie ośrodka Hossa-Wigry znajduje się Muzeum Kolejki restauracja, pensjonat.

Kolejka kursuje w miesiącach lipiec-sierpień, codziennie o godz. 10.00, 13.00, 16.00 bez względu na liczbę osób. W pozostałych miesiącach godziny należy wcześniej ustalić telefonicznie lub pocztą elektroniczną: tel/fax: 87 563 92 63, 697-075-906, 603-165-390; www.augustowska.pl;email: biuro@augustowska.pl. Oprócz planowych wycieczek kolejką istnieje możliwość zorganizowania ogniska na trasie przejazdu lub biesiady z daniami regionalnymi.

Ciekawostka: W latach 1916-1989 kolej leśna służyła do przewozu drewna z Puszczy Augustowskiej.

W tej wycieczce zaplanowano przejazd kolejką na trasie Płociczno Tartak – Zielona Karczma.

Trasa kolejki prowadzi wzdłuż południowych, stromych brzegów jeziora Wigry, przecinając różne formy morfologiczne (Rys. WPN2.3.1) .

Między Powałami a Bartnym Dołem oddalają się od jeziora przecina pagórkowaty teren porośnięty gęstym świerkowym lasem. Są to moreny czołowe w postaci stożków, które znaczą postój czoła lądolodu w tym miejscu. Strefa o szerokości około 1 do 2 km , na południe od misy jeziora Wigry jest obszarem który znajdował się bardzo blisko czoła lądolodu. Z wytapianego materiału tworzyły się pokrywy błota, które obecnie tworzą żwirowo-kamienistą, lekko urozmaicona powierzchnię na południe od Bryzga i Krusznika. Dalej na południe wody roztopowe płynące od czoła lądolodu naniosły pokłady piasku, tworzące sandr (Rys. WPN2.3.2) .

Stacja Binduga

Tu przez blisko 80 lat było wyciągane z wody drewno spławiane z innych części jeziora Wigry. Skarpa była wtedy pozbawiona drzew na znacznie większej szerokości niż obecnie. Z platformy widokowej można podziwiać malowniczą Zatokę Wigierki. Widać stąd także kościół w Gawrych Rudzie. Na platformie znajduje się tablica informacyjna pokazująca stare, unikalne zdjęcia z czasów eksploatacji puszczańskiego drewna.

Kolejka na odcinku Binduga – Barny Dół przecina szosę relacji Płociczno-Bryzgiel. Można powiedzieć, że niemal w tym miejscu „dotykamy” czoła lądolodu. Tutaj znajdują się stosunkowo niewielkie, piaszczysto- żwirowe pagórki moren czołowych porośnięte lasem.

Bartny Dół

Nazwa przystanku nawiązuje do dawnej formy leśnego pszczelarstwa – bartnictwa. W pobliżu przystanku znajduje się niewielka dolina zwana właśnie Bartnym Dołem. Jej łagodne, nasłonecznione zbocza stwarzały dogodne warunki do bytowania pszczół. W takich właśnie miejscach zakładano barcie, czyli wydrążone w pniach starych drzew komory do hodowli pszczół. W okolicach jeziora Wigry bartnictwo funkcjonowało od XVI wieku do lat 30. XIX wieku. Idąc w stronę pomostu nad wody jeziora Wigry należy zwrócić uwagę na rekonstrukcję dawnej barci umieszczoną na drzewie (po lewej stronie). Z pomostu roztacza się piękny widok na Ploso Bryzglowskie. Widoczne wyspy Ordów i Ostrów to pozostałości po morenach czołowych znaczących czoło lądolodu które tutaj znajdowało się około 19-20 tys. lat temu.

Gospodarka człowieka w leśnej głuszy …

Puszcza Augustowska stanowiła w przeszłości część rozległych, dziewiczych lasów rosnących pomiędzy Litwą-Mazowszem a Rusią. Do XIII wieku jej teren był zamieszkiwany przez Jaćwingów. Po ich eksterminacji ponowne zasiedlanie puszczy rozpoczęło się dopiero w XV wieku. Wtedy podzielono lasy na tzw. puszcze, czyli leśnictwa: Puszczę Perstuńską, Przełomską, Merecką i inne. W połowie XVI wieku weszły one w skład dóbr królewskich i były terenem łowów na grubego zwierza: tury, żubry, łosie, jelenie, dziki, niedźwiedzie, wilki. Tereny puszczańskie były stopniowo zagospodarowywane od XVI do początku XIX wieku. Działalność kamedułów wigierskich, osiadłych w XVII w. w pobliskim klasztorze w Wigrach, przyczyniła się do kolonizacji terenów wokół jeziora Wigry. Wtedy też zaczęto eksploatować puszczę: wycinano drzewa, które następnie spławiano rzekami do portów bałtyckich; wyrabiano cenne wówczas towary jak: smołę, potaż, dziegdzieć i węgiel drzewny, wytapiano rudy darniowe a z barci zbierano miód. Rozległy kompleks puszczański był widownia wielu historycznych zdarzeń

Starą mapę okolic jeziora Wigry przedstawia (Rys. WPN2.3.3) Mapa pochodzi w 1931, ale podkład sytuacyjny jest jeszcze starszy prawdopodobnie z początków XX wieku (nazwy miejscowości po rosyjsku). Kółeczkami zaznaczono powierzchnię porośniętą puszczą. Na uwagę zwracają puste, wycięte powierzchnie lasu na północ od Słupi i na południe od doliny Czarnej Hańczy w miejscu, które obecnie leży w sercu Wigierskiego Parku Narodowego. Natomiast na południe od Bryzga, w okolicy Zielonej Karczmy, miejsca po wyrębie drewna już wówczas istniały i wyglądają na mapie podobnie jak dziś.

Za Bartnym Dołem kolejka wyjeżdża z lasu na otwarta przestrzeń. W odległości około 400 m mijamy zabudowania wsi Bryzgiem oraz południowy brzeg Jeziora. Trasa kolejki oddala się od jeziora i zmienia się zdecydowanie krajobraz.

Zielona Karczma – tutaj kończy się prawie 10 km trasa kolejki. Wokół rozpościera się obraz o zupełnie odmiennej morfologii, niż ta którą można było podziwiać w ciągu poprzednich punktów wycieczkowych. Płaska powierzchnia terenu jest słabo nachylona w kierunku południowym. Bliżej Bryzgla można zaobserwować znaczne ilości żwirów a niekiedy głazów, których ilość maleje w kierunku południowym. Są to części stożków zbudowanych z błota morenowego, które powstały w bezpośredniej bliskości czoła lądolodu. Stad też nagromadzenie żwirowego materiału. Jest to sandr augustowski, rozległa forma, porośniętego obecnie Puszczą Augustowską.

Około 19-20 tys. lat temu tak mogły wyglądać okolice dzisiejszego Bryzga, Krusznika (Fot. WPN2.3.2) . Zdjęcie przedstawia współczesne czoło lądolodu na Islandii. Płaska równina przed czołem mas lodowca to powierzchnia tworzącego się sandru.

Planowana wycieczka przewiduje przejazd tylko w jedną stronę do Zielonej Karczmy. Tutaj dawniej znajdowała się duża składnica drewna. Obecnie jest wiata, obok bar Zielona Karczma czynny sezonowo. Autobus może czekać na uczestników wycieczki pod lasem, przy drodze z Bryzga do Tobołowa.

Na zakończenie 2 dnia wycieczki proponowany jest dojazd do Bryzga (około 2 km) – WPN 2.4 – do punktu widokowego „Widok” (Fot. WPN2.3.3) , w którym znajduje się bar, pole biwakowe, dojście do wody, miejsce piknikowe – do skorzystania po ustaleniu z właścicielem. Z tego miejsca rozciąga się jeden z najpiękniejszych widoków na południową część Jeziora Wigry – Wyspy morenowe Ordów i Ostrów oraz cały Plos Bryzglowski.

SPIS ILUSTRACJI

• Fot. WPN 2.3.1. – Stacja kolejki wąskotorowej WPN w Płocicznie. (Fot. J. Rychel)
• Fot. WPN 2.3.2. – Islandia. Przykład obecnie tworzącego się sandru na przedpolu lodowca. (Fot. K. Pochocka-Szwarc )
• Rys. WPN 2.3.1. – Szkic geologiczny okolic Jeziora Wigry z zaznaczonym zasięgiem czoła lądolodu. (Rys. K. Pochocka-Szwarc)
• Rys. WPN 2.3.2. – Szkic powstania sandru. (rys. M. Krzeczyńska, K. Pochocka-Szwarc )
• Rys. WPN 2.3.3. – Mapa okolic Jeziora Wigierskiego z 1931 r. Podkład sytuacyjny z początków XX wieku. Źródło: własność prywatna.