JASKINIA „STAJNIA”
Punkt wycieczkowy 3.2 (JKC 3.2)

Długość trasy przejazdu – 10 km, czas trasy przejazdu – ok. 15 min.
Długość trasy wycieczki – ok. 2 km, czas wycieczki – ok. 1,5 godz.

Opis trasy dojazdu:

Wyjazd z Podlesic w kierunku Żarek (droga 792) (Rys. JKC 3). W Kotowicach skręcamy w prawo w kierunku Mirowa. Po dojeździe do Mirowa, zgodnie z kierunkowskazami dojazd na parking pod zamkiem w Mirowie.

Stąd kontynuujemy wycieczkę pieszo, natomiast autokar przejeżdża zgodnie z kierunkowskazami na parking pod zamkiem w Bobolicach (długość trasy – ok. 2 km, czas przejazdu – ok. 5 min.) i tam czeka na uczestników wycieczki (Rys. JKC 3.2.3) .

Opis trasy wycieczki:

Po wyruszeniu z parkingu podchodzimy pod ruiny zamku w Mirowie (50^o36’52,8”N /19^o28’29,45”E) (Fot. JKC 3.2.1) jedną z licznych, prowadzących do nich ścieżek. Ruiny zamku są pozostałością po warowni średniowiecznej z zespołu zamków Orlich Gniazd, wykorzystującą sprzyjające ukształtowanie terenu. Usytuowane są na zachodnim krańcu zespołu skałek tzw. Grzędy Mirowsko-Bobolickiej. Na jej drugim końcu (wschodnim) znajduje się ostatnio zrekonstruowany zamek w Bobolicach *, w stronę którego się kierujemy nieoznakowaną ścieżką prowadzącą u podnóża skał – po północnej stronie skalnej grzędy mirowsko-bobolickiej. Po naszej prawej stronie obserwujemy malowniczy ciąg skał zbudowanych z wapieni skalistych (Fot. JKC 3.2.2) .

Przypomnijmy: w wapieniach skalistych obserwuje się powszechnie wiele różnych skamieniałości organizmów osiadłych, w tym zwłaszcza wapienne mumie gąbek krzemionkowych oraz naskorupienia powstałe w wyniku zastąpienie pierwotnej struktury ciała organizmów węglanem wapnia z wody morskiej. Proces ten zachodził po śmierci gąbek jeszcze na dnie morza. Dzisiejsze rozprzestrzenienie wapieni skalistych wskazuje, ze tworzyły one na dnie morza jurajskiego podwodne budowle zbliżone do raf – zwane biohermami, o formie wyraźnie podniesionych „grzęd” sterczących ponad dnem morskim. Wzdłuż jednej z takich grzęd wędrujemy właśnie z Mirowa do Bobolic. Po drodze uczniowie obserwują zbiorowiska roślinne charakterystyczne dla podłoża wapiennego, a zatem dla większości obszarów wyżyny.

Charakterystyczne dla wyżyny są zbiorowiska roślin naskalnych i ciepłolubnych, występujące na lub w sąsiedztwie skał wapiennych. Pionowe ściany i półki skalne, w których gromadzi się cienka warstwa próchnicy, są siedliskiem roślin naskalnych (Fot. JKC 3.2.3) (Fot. JKC 3.2.3). Przy ekspozycji południowej dominują gatunki kserotermiczne (ciepłolubne), a w miejscach zacienionych rozwijają się rośliny unikające słońca, takie jak mchy i paprocie. W większych szczelinach skalnych osiedlają się niektóre krzewy - między innymi irgi i jałowce.

Podnóża wychodni skał wapiennych porastają wapienio- i ciepłolubne zbiorowiska murawowo-ziołoroślowe (Fot. JKC 3.2.4) . Są to siedliska o dużym bogactwie gatunkowym, a wiele spośród występujących tu roślin zalicza się do rzadkich i zagrożonych w skali Polski. Z dużą różnorodnością florystyczną związana jest bogata fauna bezkręgowców, m. in. chrząszczy i muchówek.

Rodzaj skał, rzeźba terenu i wody to główne czynniki wpływające na powstawanie pokrywy glebowej, która wraz z ekspozycją i warunkami klimatycznymi decyduje o szacie roślinnej. Na obszarze Jury Krakowsko-Częstochowskiej czynniki te są zróżnicowane, dzięki czemu region jest jednym z najbogatszych florystycznie w naszym kraju.

Po ok. 15 min. dochodzimy do otworu Jaskini „Stajnia” (Fot. JKC 3.2.5) (50^o36'58,61"N/ 19^o29'3,83"E), przy którym znajduje się tablica informacyjna dotycząca jaskini.

Jaskinia „Stajnia” jest niewielką jaskinią, mierzącą jedynie 36 m, rozwiniętą na dwóch skrzyżowanych pęknięciach skalnych. Pomimo niewielkich rozmiarów posiada potężny otwór – o szerokości 3 m i wysokości aż 8 m, usytuowany w północno-wschodniej części grzędy mirowsko-bobolickiej, w skale zwanej „Skałą z Grotą”. Jaskinia jest pozioma i widna praktycznie do końca szerokiego, 23 m korytarza dzięki istnieniu drugiego, wyżej położonego otworu. Po wejściu do jaskini zwracamy uwagę na ukształtowanie powierzchni jej ścian. Bez trudu znajdziemy liczne wymycia, jamki i zagłębienia, typowe formy rzeźby krasowej. W tej jaskini to jednak, co najcenniejsze, znajduje się w jej osadach.

Na podstawie osadów jaskiniowych i spotykanych w nich znalezisk możemy w dużym stopniu odtworzyć zmiany środowiska w plejstocenie oraz określić ślady bytności człowieka neandertalskiego i współczesnego. Dzięki szacie naciekowej możemy datować wiek zmian klimatycznych. Odnajdowane w osadach jaskiniowych ślady palenisk, nagromadzenia kości, narzędzia krzemienne, naczynia ceramiczne i obiekty kultu, stanowią otwartą księgę dziejów ludzi. Forma osadów skalnych – ostrokrawędzista lub ogładzona – świadczy o warunkach klimatycznych wcześniej tu panujących. Gruz ostrokrawędzisty – to efekt wietrzenia mrozowego skał wapiennych w zimnym, peryglacjalnym klimacie. Ogładzone wapienie znajdowane w osadach jaskiń powstały w wyniku wzmożonego zachodzenia procesów krasowych – wietrzenia chemicznego, którym sprzyja ciepły i wilgotny klimat. O ciepłych warunkach klimatycznych świadczy też udział próchnicy w osadach. Jaskinie są więc cennym źródłem wiedzy zarówno geologicznej, paleontologicznej, antropogenicznej i archeologicznej i jako takie stanowią nasze dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe. Zachowanie ich zatem w nienaruszonej formie jest niezwykle istotne dla poznania zarówno historii człowieka jak i otaczającego nas środowiska.

Badania Jaskini „Stajnia”, prowadzone w latach 2006-2011 zaowocowały bardzo istotnymi odkryciami antropogenicznymi.

Najstarsze osady w jaskiniach – czerwone gliny typu „terra rosa” powstały miliony lat temu w paleogenie, warunkach klimatu tropikalnego, jako pozostałość po intensywnym krasowieniu skał. W Jaskini Stajnia wykopaliska jeszcze nie dotarły do tego poziomu. Osady takie znajduje się w innych jaskiniach w zagłębieniach i szczelinach dna.

Najniżej w profilu namuliska znajdują się osady pochodzące prawdopodobnie sprzed ok. 132-115 tys. lat – z interglacjału eemskiego – okresu międzylodowcowego, w którym panował na naszych terenach klimat ciepły podobny do dzisiejszego. W okresie zlodowacenia Wisły (ok. 115-11.700 tys. lat temu) klimat znów się oziębił na te tereny wkroczył zimny step mamuci, a wraz z nim wielkie ssaki plejstoceńskie. Stanowiły one doskonałą zdobycz dla neandertalczyków, których ślady bytności, podobnie jak plejstoceńskich zwierząt, odnajdowano w wielu okolicznych jaskiniach. Wraz z końcem plejstocenu na skutek zmian klimatycznych, a także łowiectwa, większość dużych ssaków plejstoceńskich wymarła.

Znaleziska w Jaskini „Stajnia” przyniosły jej sławę międzynarodową. Odkryto w niej bowiem trzy ludzkie zęby trzonowe. Wykonane badania wskazują, że są one najprawdopodobniej zębami człowieka neandertalskiego i pochodzą od różnych osobników, w tym jednego młodocianego. Zęby zostały znalezione w warstwach datowanych na 45-50 tys. lat . Odkrycie ma o tyle wielką wagę, że jest to pierwsze znalezisko bezpośrednich szczątków neandertalczyka na północ od Karpat. Dotychczas znajdowane były jedynie ślady jego bytności w postaci narzędzi (Fot. JKC 3.2.6) . Co ciekawe, jeden z zębów nosi ślady używania prawdopodobnie wykałaczki . To dzięki tym właśnie odkryciom Jaskinia Stajnia już stała się jednym z najcenniejszych neandertalskich stanowisk w Polsce.

W wypełnisku znaleziono prócz tego wiele śladów działalności neandertalczyków. Należą do nich przede wszystkim liczne przedmioty krzemienne. Ciekawym odkryciem było nagromadzenie buł krzemiennych nie występujących naturalnie w tej jaskini, pełniące rolę najprawdopodobniej „magazynu” surowca do produkcji narzędzi. W osadach jaskini znaleziono również kości typowych przedstawicieli dużych ssaków plejstoceńskich (duży ząb mamuta i żuchwę niedźwiedzia jaskiniowego), a także ślady paleniska.

Kolejne istotne wydarzenia odnotowane w zapisie kopalnym to ślady pobytu człowieka współczesnego Homo sapiens z okresu późnego paleolitu, sprzed około 40-8 tys. lat. Ze znacznie późniejszych czasów – okresu neolitu (młodszej epoki kamienia), ok. 4,5 tys. lat temu – pochodzą znalezione fragmenty ceramiki sznurowej (Fot. JKC 3.2.7) , a następnie średniowiecznej.

Kontynuujemy wycieczkę aż do rekonstrukcji zamku w Bobolicach (Fot. JKC 3.2.8) w pobliżu którego znajduje się parking z oczekującym na nas pojazdem.