Zaloguj
Zrozumieć Ziemię> Wycieczki> Skarpa warszawska> Dzień II

Woda jako surowiec naturalny i problemy związane z jej eksploatacją, dawne metody pozyskiwania i gromadzenia wody dla miasta, historyczne budowle na skarpie warszawskiej, ruchy masowe (osuwiska), ochrona skarpy, antropogen w Warszawie, erozja wąwozowa, rezerwaty krajobrazowe w pobliżu dużych miast, wody mineralne, zdrowotne właściwości solanki.

  
    Punkt 2.1     
    Punkt 2.2     
    Punkt 2.3     
    Punkt 2.4     
    Punkt 2.5     

SKARPA URSYNOWSKA – REZERWAT PRZYRODY

Punkt wycieczkowy 2.3. (SW 2.3.)

Długość trasy dojazdu – 5,5 km, czas trwania dojazdu – ok. 1 godz.

Opis trasy dojazdu:

Jedziemy nadal ku południowi, po prawej mając wysoką skarpę, na której widoczny jest (za płotem) pałacyk Królikarnia. Po południowej stronie terenu Królikarni mijamy wąwóz południowy, otaczający „wyspę”, na której stoi pałac. Tędy też w stronę ul. Puławskiej prowadzi alejka. Zaraz ścieżką skręcamy w lewo i dojeżdżamy do rozwidlenia ul. Idzikowskiego (poprowadzonej dawnym wąwozem) i Płyćwiańskiej.
Od południowego wąwozu Królikarni do wylotu ul. Idzikowskiego skarpa uformowana jest z osuwiskowych tarasów tworzących listwy równoległe do jej przebiegu (Fot. SW2/26) .

Dla zainteresowanych: Wysoczyznę tworzy tu glina zwałowa (ok. 7 m miąższości). Pod nią występują piaski wodnolodowcowe (ok. 15 m), a w podłożu, u podnóża skarpy leżą nieprzepuszczalne iły plioceńskie.

Ciekawostka: Do lat 70. XX w. u stóp krawędzi skarpy istniało źródełko (90,7 m n.p.m.). Woda wypływała z warstwy piasków, podścielonych iłami. W 1961-62 r. wydajność źródła wynosiła 11,3-16,3 l/min., w 1966 r. 47-57 l/min, w 1974 r. 19-28,8 l/min. Temperatura wody mierzona w latach 1961-66 wyniosła 7-10,5oC, w 1974 r. 12,6-14,5oC. Wodę można było zaliczyć do wodorowęglanowo-siarczanowej, średnio zmineralizowanej.

Kierujemy się w ul. Płyćwiańską. Po ok. 100 m, po lewej stronie widzimy kanał, prowadzący na wschód, wzdłuż ul. Obserwatorów do dawnego Fortu Piłsudskiego. Kanał ten zasilany jest przez dwa źródła, z tego samego poziomu piaszczystego, co wspomniane wyżej źródło. Jedno z nich wypływa z kamionkowej rury na skarpie rowu, w którym zaczyna się kanał. Woda była badana bakteriologicznie w 1966 r. W owym czasie nie była zanieczyszczona i mogła być używana do potrzeb pitnych i gospodarczych. Jest wodą wodorowęglanowo wapniową. Zawiera znaczne ilości żelaza i manganu przekraczające normy dla wód pitnych (Fe – 1,32 mg/l (norma 0,3 mg/l); Mn – 0,3 mg/l (norma 0,1 mg/l) – wyniki z lat 1964-66). Badania źródła w 1974 r. wykazały dużą wydajność wynoszącą 54,7 l/min. Temperatura wody w ciągu roku zmienia się niewiele, od 8 do 11,5oC (pomiary w latach 1964-66 i 1974). W latach 1995-96 była podobna (9,7-11,5oC). Średnia wydajność źródła wynosiła w tym czasie jedynie 8,8 l/min (w styczniu 20,5 l/min., a we wrześniu, listopadzie i grudniu 0,9 l/min.) Jest to największa amplituda wydajności spośród źródeł skarpy, co może wskazywać na nieco odmienny obszar zasilania niż u obu pobliskich źródeł (Park Arkadia i Królikarnia), gdzie tak dużych różnic nie ma. Wodę cechuje lekko kwaśny odczyn – pH 7,2. Prócz źródła bielańskiego, źródło przy ul. Płyćwiańskiej ma najmniejszą mineralizację i można je zaliczyć do tzw. akratopegów. Należy do typu HCO3-SO4-Ca.
Tutaj, w pobliżu (ul. Czerniowiecka), na skarpie warszawskiej, jeszcze 23 lata temu istniała skocznia narciarska* (Fot. SW2/27) .

W pobliżu są też ulice Zawrat i Kalatówki, których nazwy, tak jak i ulicy Morskie Oko (w pobliżu Parku Morskie Oko) ustanowione w latach 30. XX w. inspirowane były nazwami tatrzańskimi. Wille przy ul. Kalatówki i Zawrat noszą ślady walk powstańczych z września 1944 r.
Po ok. 500 m przed znakiem zakazu wjazdu, skręcamy w prawo w ul. Jaśminową (31,8 km) (Rys. SW 2/11) . Ulica Jaśminowa niebawem przechodzi w błotnistą wiejską drogę, biegnącą wśród łąk i nieużytków. Drogą tą dojeżdżamy do dawnej wsi Potok, w której jeszcze dziś stoi kilka starych drewnianych chałup i zapuszczony dworek z kolumnowym portykiem (Fot. SW2/28) .

Ciekawostka: W okolicach Służewa - Stegien, u podnóża skarpy, pod kilkumetrową pokrywą piasków tarasowych związanych z ostatnim zlodowaceniem, leży ponad 20-metrowa warstwa gytii jeziornej z okresu interglacjału eemskiego (Rys. SW2/12) . Jest to dowód na to, że pod skarpą w tym okresie istniało jezioro, prawdopodobnie starorzecze, w którym stopniowo gromadziły się szczątki skorupiaków, przekształcone potem w gytię jeziorną.

Dojeżdżamy do ul. Wilanowskiej, którą kierujemy się w lewo szerokim asfaltowym chodnikiem (32,8 km). Po ok. 600 m dojeżdżamy do skrzyżowania z ul. Rzymowskiego (Dolinka Służewiecka). Przeprowadzamy rowery na światłach najpierw przez ul. Wilanowską, a potem przez Dolinkę Służewiecką na jej wschodnią stronę. Jedziemy w prawo wzdłuż Dolinki, najpierw chodnikiem, a potem równoległą do Dolinki uliczką Fosa, która nieco pod górę doprowadza nas do kościoła Św. Katarzyny* (Fot. SW2/29) (33,8 km), stojącego na skraju skarpy warszawskiej, rozciętej tu przez dolinkę Potoku Służewieckiego (Fot. SW2/30) . Dolinka Służewiecka ma płaskie dno o szerokości ok. 50-100 m. Rozcina wysoczyznę na głębokość ok. 10 m. Potok Służewiecki dalej, na tarasie nadzalewowym prowadzi swe wody wzdłuż ulic Przy Grobli, Arbuzowej i Alei Wilanowskiej do Jeziorka Wilanowskiego i wpada do rzeki Wilanówki.

Przed kościołem Św. Katarzyny ułożonych jest szereg dużych głazów narzutowych, tworzących razem monument poświęcony pomordowanym w latach powojennych patriotom (proj. prof. Macieja Szańkowskiego i inż. Sławomira Korzeniewskiego) (Fot. SW2/31) . Na kamiennym murze metalowymi ćwiekami oznaczone są miejsca prześladowań. W pobliżu kościoła znajdują się pozostałości dawnego parku z lat 1821-30, zwanego Gucin Gaj* (Fot. SW2/32) .

Uwaga: Skarpa poniżej kościoła jest sztucznie starasowana, porośnięta miejscami drzewami, miejscami tylko trawą i krzewami, poniżej cmentarza równo uformowana (Fot. SW2/33) .

Odcinek skarpy warszawskiej od Dolinki Służewieckiej do Lasu Kabackiego ogranicza zdenudowaną (obniżoną i zrównaną) część Wysoczyzny Warszawskiej (Fot. SW2/34) .

Dla zainteresowanych: Odcinek ten zbudowany jest z glin zwałowych zlodowaceń środkowopolskich (zlodowacenie Odry) podścielonych piaskami. Wysokość skarpy na tym odcinku wynosi 5-18 m (koło kościoła ok. 13 m). Do skarpy przylega listwa tarasu nadzalewowego o wysokości ok. 10 m nad poziomem. Wisły. Kąty nachylenia wynoszą średnio 24o, lokalnie do 60o, a więc jest stroma.

Od kościoła Św. Katarzyny jedziemy na południe ulicą Renety przez osiedle zwane Zakopane (dawna wieś Służew Poduchowny) i po 200 m dojeżdżamy do cmentarza (Rys. SW 2/11) . Przez bramkę wjeżdżamy na teren cmentarza (miejsce pochówku ofiar stalinizmu*).
Przejeżdżamy przez cmentarz i dojeżdżamy do łączącej się z naszą uliczką ul. Arbuzowej i zaraz dojeżdżamy do ul. Nowoursynowskiej, którą jedziemy w lewo. Czynne procesy zboczowe mają miejsce na południe od cmentarza i na południe od ul. Arbuzowej.

Po ok. 600 m docieramy do bramy wejściowej do parku i pałacu w Ursynowie*, dzisiaj siedziby Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (34,9 km). Alejka z bramy na wprost prowadzi do pałacyku, wybudowanego na skraju skarpy. Po prawej stronie alejki głaz z podobizną Juliana Ursyna Niemcewicza (Fot. SW2/35) .

Po obejrzeniu parku i pałacu wracamy do bramy i do ul. Nowoursynowskiej (Rys. SW 2/11) . Jedziemy nią w lewo. Po ok. 150 m, już za płotem SGGW, skręcamy w uliczkę w lewo, która doprowadza nas do krawędzi skarpy. Stoi tu tablica z napisem „Rezerwat Przyrody” (Rezerwat Przyrody „Skarpa Ursynowska”*).
Czynne procesy zboczowe mają miejsce na kilku odcinkach skarpy: na południe od ulicy Arbuzowej, poniżej pałacu ursynowskiego i w rejonie pierwszego wąwozu, który mijamy, jadąc ścieżką poniżej skarpy. Na innych odcinkach procesy zboczowe zachodzą w małym stopniu lub okresowo.

Syntetyczny profil geologiczny skarpy w rejonie rezerwatu wygląda następująco:
0,0 – 0,80 m nasyp (piasek i otoczaki)
0,80 – 10,30 m
glina zwałowa piaszczysta
10,30 – 12,0 m piasek drobnoziarnisty wodnolodowcowy

Zjeżdżamy ostrożnie wąwozem w dół skarpy na poziom niższego tarasu nadzalewowego (Praskiego) i zaraz u jej podnóża skręcamy w prawo w wąską ścieżkę (Rys. SW 2/13) . Ścieżka biegnie mrocznym lasem łęgowym. Trzeba uważać i zachować odstępy, bo ścieżka jest nierówna. Miejscami prowadzi wśród wysokich traw. Mijamy kolejny wąwóz i ruiny betonowych budowli. Przy następnym wąwozie stoi wysoki słup linii wysokiego napięcia. Jedziemy dalej wzdłuż podnóża skarpy. Po ok. 800 m od zjazdu ze skarpy ścieżka zamienia się w uliczkę o nazwie Orszady. Mijamy kilka domków i dojeżdżamy do asfaltowego przedłużenia ul. Orszady. Tu znajduje się trzeci punkt wycieczkowy SW2/3 (36,5 km, lokalizacja GPS 52o9’38,61”N/21o3’23,11”E) (Rys. SW 2/13) . Z tego miejsca można po ok. 700 m w lewo dojechać do budującej się na wilanowskich łąkach Świątyni Opatrzności*. Widać stąd jej dużą betonową bryłę. Na asfaltowym odcinku ul. Orszady trzeba uważać, gdyż na tej pnącej się pod górę ulicy jest duży ruch samochodowy (tylko w jednym kierunku, w stronę Ursynowa, leżącego na skarpie). Po lewej stronie jest jednak wyznaczona ścieżka rowerowa (Rys. SW 2/13) .

Uwaga: Na tym odcinku w czerwcu 2010 r. po deszczowej nawałnicy osunęła się skarpa. Mieszkańcy 3 domów zostali ewakuowani. Ulice. Orszady i Kokosowa wyłączone zostały z ruchu.

SPIS ILUSTRACJI

  • Fot. SW2/26 – Skarpa przy rozwidleniu ulic Idzikowskiego i Płyćwiańskiej.
  • Fot. SW2/27 – Stok nieistniejącej skoczni narciarskiej przy ul. Czerniowieckiej.
  • Fot. SW2/28 – Dworek w dawnej wsi Potok.
  • Fot. SW2/29 – Kościół Św. Katarzyny na Służewie.
  • Fot. SW2/30 – Potok Służewiecki w Dolince Służewieckiej między Stegnami a Ursynowem.
  • Fot. SW2/31 – Monument utworzony z głazów narzutowych poświęcony pomordowanym patriotom w czasie reżimu stalinowskiego, koło kościoła Św. Katarzyny.
  • Fot. SW2/32 – Pozostałości Gucin Gaju koło Kościoła Św. Katarzyny.

  • Fot. SW2/33 – Skarpa poniżej Kościoła Św. Katarzyny
  • Fot. SW2/34 – Skarpa poniżej cmentarza służewskiego.
  • Fot. SW2/35 – Głaz z podobizną Juliana Ursyna Niemcewicza w parku SGGW w Ursynowie.
  • Rys. SW2/11 – Fragment przekroju geologicznego W-E przez skarpę w rejonie ul. Idzikowskiego. Skala 1:40 000. Źródło: Domosławska-Baraniecka M.D., Gadomska S., Ber A., Maksiak S, Mojski J.E., Słowański W., 1965. Atlas geologiczny Warszawy. Cz. I. Mapy i przekroje geologiczne. Instytut Geologiczny. Warszawa.

    Objaśnienia: holocen: 1 – torfy; plejstocen: zlodowacenia północnopolskie: 6 – mady (zlodowacenie Wisły), 8 – piaski, piaski ze żwirem i żwiry rzeczne (zlodowacenie Wisły), 9 – osady soliflukcyjne (zlodowacenie Wisły); zlodowacenia środkowopolskie: 13 – piaski i mułki zastoiskowe i wodnolodowcowe (zlodowacenie Warty), 15 – glina zwałowa (zlodowacenie Warty), 17 – piaski zastoiskowe (zlodowacenie Warty), 20 – glina zwałowa (zlodowacenie Odry), 21 – iły i mułki zastoiskowe (zlodowacenie Odry), 22 – piaski zastoiskowe (zlodowacenie Odry), 23 – piaski wodnolodowcowe i częściowo rzeczne (zlodowacenie Odry); preglacjał: 31 – piaski, żwiry, mułki, iły; pliocen-neogen: 34 – iły, mułki, piaski.

  • Rys. SW2/12 – Fragment przekroju geologicznego W-E przez skarpę w rejonie Służewca. Skala 1:40 000. Źródło: Domosławska-Baraniecka M.D., Gadomska S., Ber A., Maksiak S, Mojski J.E., Słowański W., 1965. Atlas geologiczny Warszawy. Cz. I. Mapy i przekroje geologiczne. Instytut Geologiczny. Warszawa.

    Objaśnienia: plejstocen: zlodowacenia północnopolskie: 7 – piaski rzeczne (zlodowacenie Wisły), 8 – piaski, piaski ze żwirem i żwiry rzeczne (zlodowacenie Wisły), zlodowacenia środkowopolskie: 20 – glina zwałowa (zlodowacenie Odry), 21 – iły i mułki zastoiskowe (zlodowacenie Odry), 22 – piaski zastoiskowe (zlodowacenie Odry), 24 – piaski i piaski ze żwirem wodnolodowcowe (zlodowacenie Odry); zlodowacenia południowopolskie: 28 – starsza glina zwałowa, 29 – piaski ze żwirami wodnolodowcowe; pliocen-neogen: 34 – iły, mułki, piaski.

  • Rys. SW2/13 – Trasa wycieczki od Służewa do Wolicy.