MOEK – Monitoring Odkrywkowej Eksploatacji Kopalin

Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy udostępnia Raporty opracowane w ramach realizowanego zadania państwowej służby geologicznej pod nazwą „Monitoring odkrywkowej eksploatacji kopalin”. Zadanie ma na celu zgromadzenie spójnych i konsekwentnych informacji dla terenu całego kraju o:

• skali niekoncesjonowanej eksploatacji kopalin,
• ogólnym stanie rekultywacji terenów po odkrywkowej eksploatacji kopalin.

Zadanie to realizowane jest na zlecenie Ministra Środowiska i finansowane w całości ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Udostępniane obecnie Raporty zostały opracowane w 2019 roku zgodnie z wytycznymi obowiązującej „Metodyki wykonania monitoringu odkrywkowej eksploatacji kopalin”. Znajdują się w nich informacje na temat wyrobisk, w których na podstawie przeprowadzonych kameralnych i terenowych prac stwierdzono:

• prowadzenie w ciągu ostatnich 5-ciu lat eksploatacji bez koncesji zarówno poza granicami złóż jak i w granicach złóż;
• rażące naruszenie warunków koncesji poprzez przekroczenie granic (zasięgu poziomego) złoża lub obszaru górniczego;
• brak rekultywacji na złożach, na których eksploatacja została zaniechana.

Przy okazji realizacji prac terenowych pracownicy PIG-PIB rejestrują także nielegalnie składowane odpady w wyrobiskach podlegających inwentaryzacji, zarówno w niszach eksploatacyjnych/poeksploatacyjnych, jak i w najbliższym ich otoczeniu (w strefach krawędziowych czy wzdłuż dróg dojazdowych). Należy tym informacjom pilnie się przyglądać i śledzić na bieżąco tendencję nielegalnych składowisk odpadów, ponieważ obserwacje terenowe prowadzone obecnie w porównaniu do lat ubiegłych wykazują silny wzrost liczby wyrobisk wykorzystywanych do nielegalnego składowania odpadów (Fot. 1).

Fot. 1 Odpady składowane w zaniechanym wyrobisku w gminie Dubicze Cerkiewne w powiecie hajnowskim.

Dodatkowym przedmiotem kontroli objęte są złoża, w których występuje ewidentna niezgodność między ich faktycznym stanem zagospodarowania stwierdzonym w terenie a stanem zagospodarowania, o jakim wiedzę ma PSG (w formie bazy MIDAS) na podstawie informacji przesyłanych przez użytkownika złoża.

Poza wymienionymi aspektami w Raportach znajduje się także: ogólna charakterystyka fizyczno-geograficzna powiatu z uwzględnionymi warunkami geologiczno-surowcowymi, opis przeprowadzonych prac kameralnych i terenowych, porównanie statusu wyrobisk eksploatowanych bez koncesji, zinwentaryzowanych w latach 2009-2015 z ich statusem w obecnej inwentaryzacji. Oddzielnym zagadnieniem opisanym w Raportach są zagrożenia środowiskowe jakie wynikają z prowadzenia niekoncesjonowanej eksploatacji kopalin. Zespoły terenowe w trakcie weryfikacji wyrobisk zwracają także uwagę na zagrożenie dla człowieka oraz elementów infrastruktury, ponieważ dość częstymi sytuacjami są: naruszanie filarów ochronnych dróg, podkopywanie słupów niskiego, średniego, a czasem nawet wysokiego napięcia (Fot. 2), prowadzenie prac wydobywczych w bezpośredniej bliskości drogi mogących doprowadzić do jej uszkodzenia, czy zabawy dzieci i młodzieży w wyrobiskach i na stromych skarpach.

Fot. 2 Wyrobisko, w którym prowadzone nielegalne prace wydobywcze spowodowały zagrożenie dla linii średniego napięcia (powiat hajnowski).

Powszechne natomiast są głębokie wykopy, strome skarpy, nawisy nadkładu, czy dewastacja drzewostanu w stropowych częściach wyrobisk. Są to zjawiska o tyle niebezpieczne, że opisywane wyrobiska stanowią obiekty o charakterze zakładów górniczych, ale w odróżnieniu od legalnie i zgodnie z prawem funkcjonujących kopalń odkrywkowych nie podlegają nadzorowi górniczemu pod względem ich bezpiecznego funkcjonowania. Jako obiekty niezabezpieczone i nie objęte kontrolą organów państwa wymagają szczególnej uwagi i działań organów administracji terenowej, mających na celu likwidację lub minimalizację występujących zagrożeń.

Harmonogram prac monitoringu odkrywkowej eksploatacji kopalin na lata 2019-2022 przedstawia mapka (Rys. 1). Podział opracowania powiatów w poszczególnych latach może być na bieżąco nieznacznie modyfikowany w zależności od uwarunkowań zewnętrznych (np. takich jak sytuacja epidemiczna kraju).

Rys. 1 Harmonogram prac monitoringu odkrywkowej eksploatacji kopalin na lata 2019-2022.

Pozyskiwane i opracowywane dane gromadzone są w formie bazy danych przestrzennych i udostępniane za pośrednictwem portalu e-MGśP. W przypadku zainteresowania bazą danych można zwrócić się do Narodowego Archiwum Geologicznego z prośbą o jej udostępnienie. W przypadku pytań o szczegółowy zasób prosimy o kontakt z kierownikiem Zakładu Geologii Środowiskowej - okoz@pgi.gov.pl.

Przeprowadzone w realizowanym zadaniu prace umożliwią określenie skali wymienionych wyżej negatywnych skutków nielegalnej eksploatacji, a także wskazanie lokalnym władzom wyrobisk wymagających podjęcia natychmiastowych prac interwencyjnych z uwagi na występujące zagrożenia czy też skale prowadzonego wydobycia.